MŁODA POLSKA / MODERNIZM
Czas trwania: 1890r.-1918r.
* 1890 to rok debiutów wielu z artystów młodopolskich, takich jak:
* Kazimierz Przerwa-Tetmajer
* Jan Kasprowicz
* Stefan Żeromski
* 1918 to rok zakończenia się I Wojny Światowej
W Europie trwał modernizm, od 1857r. do 1968r.
Inna nazwa Młodej Polski to neoromantyzm
Cechy Młodej Polski:
* Powrót tematów narodowo-wyzwoleńczych
* Odrzucenie scjentyzmu
* Zainteresowanie metafizyką
* Artysta jako wieszcz, przewodnik zbiorowości
* “Sztuka dla sztuki” - sztuka jako wartość sama w sobie
* Kryzysy:
* Kryzys antropologii: moderniści uważali, że dusza ludzka jest tajemnicza i nie podlega rozumowi;
* Kryzys estetyki: estetyka nie wiąże się z etyką. Nawiązanie do tropizmu (piękno w brzydocie) z Baroku;
* Kryzys etyki: nie ma jednego kompasu moralnego. Każdy ma swój punkt widzenia i sam ocenia czy czyni dobrze czy źle;
* Kryzys języka: artyści nie chcą używać prostego języka do wyrażania siebie;
* Kryzys prawdy: nie ma jednej definicji prawdy. Tyle ile osób, tyle prawd;
* Kryzys religijny: twierdzenie, że Bóg i religia są wymysłami człowieka. Negatywne spojrzenie na kościół, wierzenie w duchy.
* Dekadentyzm, czyli przeświadczenie o kryzysie i rychłym upadku tradycyjnych form kultury zachodniej.
Impresjonizm - nazwa ta pochodzi od obrazu Moneta pt. “Impresja”. Jest to nurt poezji ukazujący ulotność chwili, nieustanną zmianę rzeczywistości.
* W malarstwie:
* Duże skupienie na świetle
* Pastelowe barwy;
* Rozmazane kontury.
* Gra światłocienia.
* W literaturze:
* Barwność- częste stosowanie epitetów kolorystycznych, stosowanie kontrastów;
* Opisy natury jako odzwierciedlenie duszy podmiotu, pejzaże mentalne;
* Subiektywność-wyznanie podmiotu lirycznego; mówi w swoim imieniu, są to jego refleksje;
* Muzyczność tekstu- powtarzalność refrenów, onomatopeje, instrumentacja głoskowa, regularność w budowie wiersza.
Symbolizm - kierunek w literaturze i sztuce, który uformował się we Francji w drugiej połowie XIXw. Symbolizm był protestem przeciwko postawie naśladowania rzeczywistości. Sztuka ma wyrażać to, co ukryte Zakładał, że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować. Pojęć ze świata prawdziwego nie da się opisać za pomocą zwykłego języka, może to zrobić tylko symbol.
* Jego zadaniem było zaszyfrowanie, za pomocą znaków i symboli, przeżyć oraz emocji twórców. Symboliści pragnęli docierać do treści duchowych, niemożliwych do wyjaśnienia za pomocą rozumu.
Alegoria- ❗
Symbol-
Dramat symboliczny:
* osoby dramatu o wymiarze symbolicznym (np. Upiory w “Weselu”)
* Sceny symboliczne (np. Chocholi taniec)
* Przedmioty symboliczne (np. Złoty róg)
Ekspresjonizm - powstał pod koniec XIXw. w Niemczech. Mówił, o tym jak wyglądają wewnętrzne przeżycia, sny podmiotu. Liczył się podmiot i jego odczucia.
Tematy dotyczące:
* Cierpienia
* Egzystencji
* Etyki (uno nadum - skąd zło?)
* Metafizyki
Była to poezja krzyku. Emocje wyrażane były w sposób wyraźny. Używano: wykrzyknień, porównań, metafor, hiperboli, kontrastów, obecna była regularność w budowie. Częste odwoływanie się do motywów apokaliptycznych.
Dekadentyzm - Młodzi ludzie odrzucili wszelkie wartości, przestali wierzyć w lepszą przyszłość. Przez poczucie pustki, popadli w całkowitą bierność, marzyli jedynie o ukojeniu cierpienia i pozbyciu się wszystkich uczuć. Dekadenci poszukiwali ucieczki od problemów, jednak nie były to działania pozytywne. Cechowała ich postawa hedonistyczna, która dawała jednak tylko chwilowe poczucie ulgi. Artyści często popadali w uzależnienia i prowadzili rozwiązły tryb życia. Młode pokolenie żyło w ciągłym poczuciu zagrożenia, związanym z końcem wieku XIX, gdy wiele osób spodziewało się nagłej katastrofy i zniszczenia znanej człowiekowi rzeczywistości.
❀ Poezja K. Przerwy – Tetmajera ❀
Koniec wieku XIX 𓆩☠︎︎𓆪
Podmiot wypowiada się w imieniu grupy ludzi z końca XIXw. Również, do tej grupy, się zwraca. Wersy rozpoczynają się od pytań retorycznych, dotyczących wartości oraz ideii. Następnie odnosi je do życia człowieka XIXw. Stawianie tych pytań ma dać do myślenia czy wartości te nadal są znaczące na schyłku wieku. Postawa podmiotu wobec przedstawionych pojęć:
* Przekleństwo- twierdzi, że tylko człowiek dziki klnie. Neguję tę postawę.
* Ironia - wszystko co nas otacza jest ironiczne. Odrzuca więc ją bo w poszukiwaniu wartości nie liczy się ironiczny świat;
* Idee - mijają tysiące lat a idee pozostają niezmienne i nigdy nic z nich nie wynika
Lubię, gdy kobieta 𝓯𝓻𝓮𝓪𝓴bob →
Podmiotem jest mężczyzna. Nie ma adresata. Utwór wywołał obyczajowy skandal, pierwszy utwór, który w ten sposób opisuję miłość.
Podmiot opisuje zbliżenie fizyczne między podmiotem, a jakąś kobietą. Mówi o pożądaniu, cielesności, rozkoszy.
Miłość w modernizmie
* Kobieta jest fascynująca i niebezpieczna (femme fatale)
* Uczucie niesycące
* Akt hedonizmu (zmysłowa przyjemność)
* Jedność i pełnia
Hedonizm - rozkosz jako najwyższe dobro i cel życia.
A kiedy będziesz moją żoną જ⁀➴ ♡
Podmiot wypowiada się w 1.os. Zwraca się do adresatki. Podmiot i adresatka nie są jeszcze poślubieni. Ten jednak opowiada, że marzy o tym wydarzeniu. Kiedy będą małżeństwem obiecuje jej “świetlisty ogród”, który symbolizuje ich wspólne życie.
Podmiot opisuje ogród i pokazuje, że życie po ślubie będzie piękne i pełne przyjemnych momentów. Będzie ono spokojne, będą dla siebie najważniejsi. Czasem jednak mogą pojawić się przymglenia i czas rozmyślań. Jednak będą razem długo a ich włosy pokryją srebrne włosy.
Ostatni wers pokazuje jednak, że wizja idealnego małżeństwa wypełni się dopiero, gdy ta za niego wyjdzie.
Pejzaż mentalny podmiotu, ukazuje wielkie uczucie, którym podmiot darzy adresatkę.
Melodia mgieł nocnych ⭒˚.⋆ ✴︎˚ ⋆˙⟡
Nurt poezji tatrzańskiej. Pokazuje ulotność chwili i piękno przyrody.
Podmiot jest zbiorowy, są nim mgły unoszące się nad wzgórzami.
Opisany jest ich taniec w księżycowym świetle. Mgły są personifikowane, używają też czasowników co pokazuje ich dynamiczność i zmienność.
Przyroda stanowi zachwyt, odetchnienie i ukojenie.
Evviva l’arte 𓆩♕𓆪
(niech żyje sztuka)
Filister → zwykły człowiek, pozbawiony wyższych aspiracji, mieszczuch.
Artyści, a “nędzny filistrów naród”:
* Artyści wywyższeni ponad społeczeństwo, najważniejszą wartością jest sztuka, zdolność tworzenia to dar od Boga;
* Filiści przywiązują wagę do dóbr materialnych, nie rozumieją sztuki. Artyści nimi gardzą.
Podmiot próbuje sam siebie przekonać, że bycie artystą jest najważniejsze i wystarczające. Podmiot jest artystą, który mówi w imieniu innych artystów.
Tetmajer uważa, że tematem sztuki może być artysta oraz religia. Jego zdaniem są to tematy powiązane. Idealizuje oba. Idea, że natchnienie to dar od Boga.
❀ Poezja Jana Kasprowicza ❀
Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach ✿ᨒ↟
Cykl ten składa się z 4 sonetów.
W utworze ukazany jest obraz gór (Tatr). Sonety łączy motyw limby oraz róży. Sonety przedstawiają ten sam motyw, lecz w innych porach dnia.
W 1 sonecie ukazane jest świtanie (poranek).
W 4 sonecie zapada wieczór.
Limba (sosna) jest symbolem: śmierci, cierpienia, brzydoty, starości, przemijania.
Róża symbolizuje: życie, piękno, rozwój, młodość, pełnię życia.
Róża współodczuwa wraz z limbą, stąd jej płacz.
Sonet - utwór składający się z 14 wersów, każda po 4 strofy (zwykle). Dwie pierwsze- opisowe, a dwie ostatnie - refleksyjne. Stanowią podsumowanie.
Dies irae ♱₊⋆ ☠︎︎ ⋆₊ ♱
(Dzień gniewu)
Po odejściu żony, Kasprowicz przechodzi kryzys religijny oraz światopoglądowy.
Podmiot opowiada o wydarzeniach dnia sądu ostatecznego. Utwór stanowi jego wizję. Wyraźne nawiązanie do apokalipsy Św. Jana. oraz kolędy “Bóg się rodzi”
Cechy ludzkości:
* Grzeszni
* Osamotnieni (przez Boga)
* Pełni win
* Proszą o łaskę i wybaczenie
* cierpią
Podmiot zwraca się do Jezusa i zarzuca mu, że to on jest powodem cierpienia ludzkości, jak i cierpień podmiotu. Bóg opuścił ludzi.
Wizja apokalipsy:
* Panuje rozpacz;
* Wyrastają zabójcze kwiaty;
* Ewa ukazana jako matka grzechu
* Cały świat umiera
* Ludzkość nic nie znaczy w stosunku do ogromu świata i Boga;
* Ognisty miecz, który oznacza wojnę, zagładę
* Ludzie umierają, cierpią
Przestałem się wadzić z Bogiem ⋆༺♱༻⋆
Wiersz pochodzi ze zbioru “Księga ubogich”
Po kryzysie ekspresjonistycznym podmiot przechodzi w stan pokory wobec życia. Ogarnia go radość z życia. Przyjmuje postawę franciszkańską.
Autor mówi że powodem kryzysu była zdrada i odejście żony. Deklaruje też, że bunt tym spowodowany już się zakończył. Pogodził się z faktem, że życie pisze się samo.
Zwady z Bogiem opisane są jako wojna w sercu autora. Jego emocje były tak silne, że w rezultacie nastąpił bunt.
Jego słabość została wykorzystana przez moce, które spotęgowały bunt.
Podmiot nie czuje skruchy z powodu przeciwstawienia się Bogu. WIerzy, że ma prawo do wyrażenia swych emocji.
Podmiot zdaje sobie sprawę, że bezruch Boga wynikał z wolnej woli jaką Bóg podarował ludziom. Bóg daje ludziom możliwość by sami doszli do wniosków i zrozumieli swe “walki”.
Podmiot ma nadzieje, że będzie mógł jeszcze spojrzeć na świat przez pryzmat emocji.
Liryka wyznania - podmiot wyznaje swe uczucia i emocje, myśli oraz przeżycia.
❀ Poezja Leopolda Staffa ❀
Deszcz jesienny ﾟ ⋆ ﾟ ☂︎ ⋆ ﾟ
Wiersz jest:
* muzyczny - obecność refremów
* * * Smutek…
O miłości wroga 🗡♡ ❗
Podmiot:
* L
* L
* L
* L
* L
* l
Podmiot
❀ Problematyka “Wesela” Wyspiańskiego❀
❀ Problematyka “Chłopi” t.1 - Jesień, Reymonta ❀
❀ Problematyka “Zbrodni i Kary” Dostojewskiego ❀