Dzień dobry, nazywam się Zuzanna Kaja-Fliszkiewicz i witam Państwa serdecznie w Cyprowej Bazie Wiedzy Uniwersytetu w Białymstoku. Dzisiejszy wykład zostanie poświęcony normie prawnej, jej budowie oraz klasyfikacji. W pierwszej kolejności odpowiedzmy sobie na pytanie, czym norma prawna jest. Będzie to pewna skonstruowana na gruncie przepisów prawnych jednostka o charakterze logicznym, która jest stworzona do stosowania prawa i tworzy integralną, logiczną całość.
Norma prawna składa się z trzech elementów. Z hipotezy, z dyspozycji i z sankcji. Hipoteza normy prawnej będzie określała nam krąg adresatów oraz okoliczności, w jakich ma zastosowanie.
Dyspozycja będzie wskazywała na to, czego oczekujemy od tego adresata, czyli najprawdopodobniej nakładała na niego jakiś obowiązek bądź przyznawała mu jakieś uprawnienie. Natomiast sankcja będzie wyrażeniem negatywnych konsekwencji niedostosowania się do tego, co w dyspozycji normy prawnej jest określone. Hipoteza normy prawnej może przyjmować dwie postaci.
Składa się z dwóch elementów. Elementu podmiotowego oraz elementu przedmiotowego. Element podmiotowy będzie wskazywał nam... nam bezpośrednio na adresata tej normy, czyli na przykład mówił nam o wieku, natomiast element przedmiotowy będzie nam opisywał pewne zjawiska i okoliczności, w jakich ten adresat się znajdzie. Dyspozycja normy prawnej będzie nam opisywała, czego my od tego adresata chcemy, czego oczekujemy, w jaki sposób ten adresat ma się zachować.
I dyspozycja, Szanowni Państwo... może być sformułowana zarówno w postaci obowiązku, który może przyjmować formę nakazu bądź zakazu określonego zachowania się przez tego naszego adresata z hipotezy i uprawnienia, czyli pewnego dozwolenia, pozostawienia swobody wyboru, w jaki sposób ten adresat może, ale nie musi się zachować. I trzeci element budowy normy prawnej, jakim jest...
Jest sankcja, która wyraża nam te negatywne konsekwencje niezachowania się w taki sposób, w jaki był wskazany w dyspozycji. I szanowni Państwo, sankcje możemy wyodrębnić trzy. Sankcja represyjna, sankcja egzekucyjna i sankcja nieważności.
Te trzy sankcje reprezentują trzy główne gałęzie prawa, ponieważ sankcja represyjna związana jest z prawem kar. czyli przewiduje nałożenie jakiejś konkretnej, przewidzianej w przepisach karnych kary za niedochowanie tej naszej dyspozycji. Sankcja egzekucyjna wiąże się z prawem administracyjnym i tutaj na przykład sankcją egzekucyjną będzie eksmisja lokatora z mieszkania, czy prowadzenie postępowania egzekucyjnego przez komornika oraz chyba najważniejsza z punktu praktycznego, sankcja nieważności jakiejś czynności prawnej, która jest powiązana z prawem cywilnym.
Jeżeli nie zachowamy się w sposób, który wskazuje nam dyspozycja, sankcja nieważności będzie oznaczała, że podjęta przez nas czynność jest całkowicie nieważna. Szanowni Państwo, normy prawne możemy sklasyfikować w różnych kategoriach i pierwszą taką kategorią będzie kryterium treści danej normy. I tutaj w tym katalogu... znajdziemy trzy normy prawne. Norma nakazująca, norma zakazująca i norma dozwalająca.
W samej definicji tych norm prawnych nie ma nic skomplikowanego. Norma nakazująca. będzie taką normą, która będzie nakazywać adresatowi tej normy zachowanie się w konkretny, określony sposób.
W przypadku, gdy adresat nie zachowa się w ten narzucony sposób, najczęściej będzie miał do czynienia z jakąś sankcją. Norma zakazująca działa analogicznie, z tym, że naszemu adresatowi zakazuje pewnych czynności, również pod rygorem nałożonych na to, na niego sankcji. I norma dozwalająca, która przewiduje wybór zachowania się naszego adresata i nie nakłada na niego żadnej sankcji. Spójrzmy sobie na trzy przepisy z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
One pięknie zobrazują nam to, o czym przed chwilą Państwu powiedziałam. Artykuł 87. Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku. i wspierania się. Mamy tutaj nakaz.
Co prawda w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ta sankcja, o której Państwu przed chwilą powiedziałam, nie jest wyrażona wprost, natomiast... Z doświadczenia doskonale wiemy, że są pewne instytucje, po które możemy w takim wypadku sięgnąć, na przykład przy rozwodzie czy przy orzeczeniu alimentów. Następnie mamy artykuł 13. Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.
Jest to przykład normy zakazującej, bowiem nie możemy zawrzeć małżeństwa, jeżeli już w tym związku małżeńskim pozostajemy. To oznacza, że jeżeli jesteśmy w... ważnym zawartym związku małżeńskim i chcielibyśmy zawrzeć drugi związek małżeński, to urzędnik stanu cywilnego nie pozwoli nam na to.
I proszę zobaczyć na artykuł 25 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć dotychczasowe nazwisko. drugiego małżonka. Tutaj ustawodawca daje nam swobodę wyboru, nie mamy żadnego nakazu, zakazu, nie mamy przewidzianej sankcji z tego tytułu, możemy sobie wybrać nazwisko, jakie chcemy nosić.
Kolejna klasyfikacja norm prawnych to klasyfikacja z uwagi na specyficzne związki treściowe różnych elementów tej normy. I tutaj będziemy wyróżniać dwie. Normę Lex Generalis i normę... normę lex specialis, czyli normę ogólną i normę szczegółową.
Czym będzie różniła się norma ogólna od szczegółowej i szczegółowa od ogólnej? Szanowni Państwo, normą ogólną będzie powszechna reguła wymaganego od ustawodawcy zachowania się. Natomiast normą lex specialis będzie wyjątek od tego przewidzianego zachowania.
I tutaj z pomocą przychodzi nam kodeks karny, który jest bardzo wdzięczną ustawą, jeżeli chodzi o opis. tych dwóch norm i spójrzmy sobie na artykuł 209, niealimentacja. Tutaj mamy w paragrafie pierwszym, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem, podlega grzywnie, każe ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. I paragraf 1a, jeżeli sprawcy... czynu określonego w paragrafie 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tutaj podstawową zasadą określoną w tej normie ogólnej jest fakt, że jeżeli uchylamy się od obowiązku alimentacyjnego, to podlegamy karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.
do roku. Wyjątkiem od tej powszechnej reguły, czyli naszą normą szczegółową, będzie zaostrzenie wymiaru kary, bo proszę zobaczyć, jeżeli nie płacimy alimentów i w związku z tym narażamy osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia naszych podstawowych potrzeb, to już wtedy zaostrza nam się wymiar kary do pozbawienia wolności do lat dwóch. Trzecim kryterium, na które możemy sobie normę prawną podzielić, jest charakter obowiązywania tej naszej normy. I tutaj będziemy również wyróżniać normy dwie. Normę Jus Cogens, czyli bezwzględnie obowiązywania.
obowiązującą oraz normę ius dispositivum, czyli względnie obowiązującą. Norma bezwzględnie obowiązująca będzie normą, od której nie mamy żadnych innych odchyleń. Nie mamy żadnych innych odchyleń. Nie mamy możliwości wyboru. On nam bezpośrednio wskazuje, w jaki sposób mamy się zachować i czego od nas ustawodawca konstruujący daną normę wymaga.
Natomiast norma względnie obowiązująca, jak sama nazwa wskazuje, będzie pozostawiała nam swobodę wyboru. Tutaj, Szanowni Państwo, z pomocą przychodzi nam Kodeks Spółek Handlowych z artykułem 174. Spójrzmy sobie na paragraf pierwszy. Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. To znaczy, że ustawodawca pozwala nam na dochowanie pewnej swobody. Możemy w umowie spółki ustalić, Oczywiście, zgodne z prawem, ale inne kwestie niż te, na które wskazuje Kodeks Spółek Handlowych, czyli mamy tutaj do czynienia z tą względnością.
Następnie paragraf czwarty. Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział. Tutaj mamy do czynienia już bezpośrednio z normą bezwzględnie obowiązującą. Który fragment tego przepisu wskazuje na bezwzględność?
Proszę spojrzeć, nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział. To znaczy, że my w umowie spółki nie możemy dowolnie sobie tego ukształtować, przekraczając te trzy głosy, które przysługują na jeden udział. Po prostu taki zapis będzie nieważny.
I kolejnym, ostatnim już kryterium. na które możemy sobie podzielić naszą normę prawną, będzie kryterium sankcjonowania działań lub zaniechań, które są niezgodne ze wskazanym w normie wzorcem postępowania. I w tej kategorii będziemy wyróżniać cztery normy. I tak naprawdę do zrozumienia trzech pozostałych potrzebna nam jest ta pierwsza, czyli norma doskonała, lex perfecta.
Norma lex perfecta to jest taka norma, która jest opatrzona sankcją nieważności całego aktu, do którego ma zastosowanie. Następnym elementem w tej kategorii będzie norma lex imperfecta, czyli przeciwieństwo normy perfekty. Norma niedoskonała to będzie taka norma, która nie przewiduje żadnej sankcji.
I to są normy, które są charakterystyczne dla prawa rodzinnego głównie. Znajdujemy je również w prawie konstytucyjnym. Następnie będziemy mieli normę Lex plus quam perfecta i minus quam perfecta.
Norma Lex plus quam perfecta będzie normą, która oprócz sankcji nieważności danej czynności i aktu, będzie opatrzona również sankcją inną, najczęściej sankcją represyjną. Natomiast norma minus quam perfecta będzie normą, która... nie będzie miała tego elementu nieważności, a będzie miała najczęściej sankcje. Spójrzmy sobie na przepisy, bo na przepisach najłatwiej te normy wytłumaczyć. Artykuł 945 Kodeksu Cywilnego.
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem tego błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści oraz pod wpływem groźby. To jest idealny przykład normy Lex Perfecta, bowiem jeżeli te trzy elementy wystąpią albo którykolwiek z tych trzech elementów wystąpi, sporządzony przez nas testament jest nieważny. Czyli gdybym ja sporządziła testament przypisujący... mój majątek na państwa pod wpływem kierowanej do mnie groźby, ten testament byłby uznany za nieważny.
Następnie mamy artykuł 23 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który mówi nam o równości praw i obowiązków. Jest to przykład normy Lex Imperfecta. I proszę zobaczyć.
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Nie mamy tutaj bezpośrednio nieważności danego aktu i danej czynności i nie mamy również przewidzianej bezpośrednio żadnej sankcji. Bo proszę zobaczyć w tym przepisie, a w artykule 23 nic...
z tych elementów, o których sobie powiedzieliśmy przy sankcjach nie występuje. Natomiast gdybyśmy dopuścili się złamania tej równości praw i obowiązków, w szczególności jeżeli na przykład dopuścilibyśmy się złamania wierności, to pewną konsekwencją, niewyrażoną wprost w tej normie, będzie na przykład możliwość orzeczenia rozwodu o winie, z orzeczeniem o winie jednego z małżonków właśnie z uwagi na niedochowanie wierności. I kolejne dwa przepisy, które będą nam obrazowały.
czym z kolei jest norma Lex plus quam perfecta i norma Lex minus quam perfecta. Artykuł 82 Kodeksu Cywilnego. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Oraz artykuł z Kodeksu Karnego 191. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia tej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. I tutaj mamy do czynienia z sytuacją, o której przed chwilą Państwu powiedziałam. Nie dość, że złożone przeze mnie oświadczenie pod wpływem np. groźby będzie nieważne, czyli mamy dotknięcie sankcją nieważności, czyli złożone przeze mnie.
To jeszcze na gruncie przepisów innej ustawy, jaką jest kodeks karny, ja będę każe podlegać. Czyli mamy tutaj do czynienia z połączeniem sankcji nieważności i sankcji represyjnej, która znajduje się w kodeksie karnym. I kolejne dwa przepisy, które zobrazują nam normę Lex Minus Quam Perfecta, czyli artykuł 13 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Paragraf trzeci. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim. I artykuł 206 Kodeksu Karnego. Kto zawiera małżeństwo pomimo, że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, każe ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
I tutaj mamy sytuację. w której nie mamy nałożonej sankcji nieważności, która nam się kojarzy z normą Lex Perfecta, natomiast mamy samą sankcję represyjną, która występuje. Proszę zwrócić uwagę na treść paragrafu trzeciego artykułu 13 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. My nie możemy unieważnić takiego małżeństwa. To znaczy, że możemy wystąpić o rozwód, ale z mocy prawa.
Zawarte takie małżeństwo nie będzie nieważne. To znaczy, że nie wrócimy do statusu panna i kawaler, tylko będziemy rozwódką i rozwiedzionym. Ale jeżeli zawrzemy związek małżeński pozostając już zawartym legalnie w związku małżeńskim, to będziemy podlegać odpowiedzialności karnej przewidzianej w ustawie kodeks karny.
I tutaj mamy ten artykuł 206, który mówi nam o bigami, czyli właśnie o pozostawaniu. w związku, jeżeli już w tym związku małżeńskim legalnie pozostajemy. Szanowni Państwo, na dzisiaj byłoby to na tyle. Wyczerpaliśmy temat dotyczący normy prawnej, jej budowy i poszczególnej klasyfikacji. Bardzo Państwu dziękuję za uwagę i zapraszam do kolejnych wykładów, które znajdziecie Państwo na naszej stronie.