Bago pa man dumating ang mga Kastila sa ating bansa, ang ating mga ninuno ay mayroon ng seriling panitikan na nagtataglay ng kasaysayan ng ating lahat. Kapilang sa mga ito ay ang alamat, kwentong bayan, awiting bayan, epiko at mga karanungang bayan tulad ng bugtong, sawikain, salawikain, palaisipan at bulong. Likas na malikhain at mapamaraan ang ating mga ninuno.
Bilang sulatan ay gumamit sila ng biyas ng kawayan, talukap ng bunga, dahon at balat ng punong kahoy. panulat ay gumamit naman sila ng matutulis na kawayan, kahoy, bato at baka. Pagamat hindi pamulat, sa mga makabagong teknolohiya ay matagumpay na naipamana ng ating mga ninulo ang mga makalumang panitigan sa pamamagitan ng pagsasalin-salin sa bibig.
Ang ilan naman ay inukit sa mga kuweba, sa mga bato at sa mga punong kahoy. Ayon sa kasaysayan ay mayroon na rin ang ating mga ninuno ng sariling baybayin o alpabeto. Sinasabing ito ay may hawig sa malayo polonisyo at tinawag na alibata. Subalit, nang dumating ang mga Kastila ay sinunog ng mga ito ang mga makalumang panitikan sa paniniwalang ang mga ito ay mga likha ng tiyablo.
Sila rin ay naniniwala na maaaring maging sagabal ang mga ito sa pagpapalaganap ng pananampalatayang katoliko sa buong kapuluan. Pagkalaon ay tuluyan ng nasakop ng mga Kastila ang ating bansa. Sa panahong ito ay maraming nagbago sa pamumuhay at maging sa pananampalataya ng mga Pilipino.
Ang alibata na ipinagmamalaking kauna-unahang abakadang Pilipino ay pinalitan ng alpabetong Romano. Tinangkilig ang pananampalatayang Katoliko at itinuro ang doktrina Kristiyana na nagsilbing sa ligan ng mga gawain makarelihyon. Dinala rin at naging bahagi ng panitigang Pilipino ang mga alamat at tradisyong Europeo.
Dito, nagsimulang malimbag ang mga pinakaunang aklat tulad ng Doctrina Cristiana, Nuestra Senora del Rosario, Ang Barlaan at Josafat, Ang Pasyon at Ang Urbana at Feliza. Nagkaroon rin ng mga awiting bayan sa iba't ibang wikang Filipino, tulad ng Leron Leron Sinta sa Tagalog, Pamulinawen sa Iloho, Dandan Soy sa Bisaya, sarumbanggi sa bikol, at atikukong sing-sing sa kapampangan. Sumibol din ang iba't ibang dulang pandibangan tulad ng dibag, lagaylay, sinakulo, panunuluyan, panubong, karilyo, moromoro, karagatan, tuklo, huego de prenda, kurido, awit.
Sainete, Sarsuela at Marionis. Mayroon ding mga tinuturing na unang makatang Tagalog, kabilang dito si na Thomas Pinpin, Fernando Bagumbanta, Pedro Suarez Osorio, Felipe de Jesus at ang tinaguliang ama ng balagtasan ni si Francisco Baldazar. Ilan sa mga sikat na akda ni Francisco Baltazar ay ang Florante at Laura, Ibom Adarna, at ang Pagsisisi na sinasabing pinakatanyag na tulang na likha niya. Nagpatuloy ang pamumuno ng mga Kastila sa Pilipinas.
Nang higit tatlong daang taon ay nagising sa pagkakahimlay ang mga natutulog na damdamin ng mga Pilipino. Ito ay matapos isangkot sa digmaan sa Cavite ang tatlong pari na sina Mariano Gomez, Jose Burgos at Jacinto Zamora. Ikalabing-pito ng Pebrero, taong 1872, bagamat walang matibay ng katibayan laban sa tatlong pare, ay pinatay sila sa pamamagitan ng Garote. Dahil dito, ang dating makarelihyong himig ng panitikan ay naging makabayan na humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng simbahan at pamahalaan.
Itinatag ang kilusang propaganda na humihingi ng pagbabago o reforma. Ilan sa mga ito ay ang pagkakaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Cortes ng Espanya. Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko at ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pananalita, pagkipipon at pagpupulong at pagpapahayag ng kanilang mga karainan.
Tatlo ang talukto o pinakapinuno ng kilusang propaganda. Ang mga ito ay sina Jose Rizal, Marcelo H. Del Pilar, at Cristiano Lopez Jaina. Si Jose Rizal ay ipinanganak noong ikalabing siyam ng hunyo, taong 1861 sa Calamba, Laguna.
Ang kanyang ina na si Chidora Alonzo ang naging kanyang unang buro. Tatlong taong gulang pa lamang si Rizal nang kakitaan siya ng kanyang ina ng angking talino. Nag-aaral si Rizal sa mga mahuhusay na paaralan at pamantasan tulad na lang ng atin. Reneo de Manila, pamantasan ng Santo Tomas, Universidad Central ng Madrid at ng mga pamantasan sa Germany. Nagwakas ang kanyang buhay noong 30 ng Desyembre, 1876. Ipinabaril si Rizal ng mga Kastila na nagparatang sa kanya ng paghimagsik laban sa pamahalaang Kastila.
Ginamit ni Lizal ang launaan at dimesa na bilang kayang mga sagisag sa panunod. Ilan sa kanyang mga akda ay ang Noli Metangere na tumatalakay sa cancer ng lipunan. Dahil sa akdang ito ay naging mainit ang mga mata ng mga Kastila kay Rizal. El filibusterismo na siyang karugtong ng Noli Metangere at tumutukoy sa kabulukan ng pamahalaan.
May ultimo adios na isinulat ni Rizal nung gabi. bago magwakas ang kanyang buhay sa bagong bayan. Sa aking kababata na isinulat ni Rizal noong walong taong gulang pa lamang siya, ito ay tungkol sa pagmamahal sa wika at sa bayan.
Ala Juventud Filipino na inihandog ni Rizal sa mga kabataang Pilipino na nag-aral sa pamantasan ng Santo Tomas. Sa mga kababaihan ng malolos na isinulan sa mga kababaihan ng malolos, Tulad ni Rizal bilang paghanga sa masidhing damdamin ng mga kababaihan ng malolos na makapag-aral. Sobre la indolencia de los Filipinas na nagsasaad ng katamaran ng mga Pilipino. Ngunit ito ay dahil hindi sila ang nakikinabang sa kanilang mga pinaglalaban. Ang Pilipinas sa loob ng isang daang taon.
na naglalaman ng mga huli rizal tungkol sa Pilipinas. At ang brindis, isang malikhaeng talumpating nagbibigay-pugay sa mga pintor. Si Marcelo H. Del Pilar ay isang bulakenyo na naging katunggalin ni Rizal sa posisyon sa samahan sa Espanya.
Siya ang nagtatag ng pahayag ng mga huli rizal. sa panulat, gumamit siya ng mga sagisag na Plariter, Pipindilat, Pukto at Dolores Manapat. Ilan sa mga akda niya ay ang Kadakilaan ng Diyos, Dasalan at Toksoan, Isang Tula sa Bayan, Kaiingat Kayo, Pasyong Dapat Ipag-alab ng Puso ng Taong Babasa, at Sagot ng Espanya sa Hipik ng Pilipinas. Si Graciano Lopezaina ay isang dakilang orator na nakagawa ng mahigit isang daang tanumpati. Ang karaniwang paksa niya ay tungkol sa paghihiwalay ng simbahat at pamahalaan.
Sa panulat, gumamit si Graciano ng sagisag na Diego Laura. Ayon sa pag-aaral, nagwakas ang kanyang buhay dahil sa karamdamang tuberculosis. Ilan sa mga akda niya ay ang Frye Potoyt, ang mga kahirapan sa Pilipinas, at sa mga Pilipino.
Ang iba pang mga manunulat sa panahon ng pagbabagong isip ay si Na Antonio Luna na gumamit ng sagisig na taga-ilog at sumulat ng La Maestra de Pueblo. Ayano Ponce, na may sagisag na tikbalang, kalipulako at naning, siya ang mayakda ng ang pagpugot kay Long Hino. Pascual Poblete, na tinaguri ang ama ng pahayagan. at sumulat ng Angkonde ng Monte Cristo. Jose Maria Panganiban na may sagisag na Chomapa, ang hinangaan ni Rizal dahil sa kanyang memoria fotografika.
Pedro Paterno, ang may akda ng Ninay, ang pinaka-kauna-unahang nobela na isinulat ng Filipino. Isabelo de los Reyes, ang nagtatag ng Iglesia Filipina Indigena. At Pedro Serrano Lactao ang nagkatag ng longhiang nilad at mayakda ng paggawa ng Diksyonaryo Hispano-Tagalog. Hindi na ipagkaloob sa mga Pilipino ang kanilang mga kahilingan. Nanatiling bingi at manhint ang pamahalaang Kastila sa kanilang mga karainan.
Ito ang nagbungsoy. sa mga makabayang Pilipino na maghimagsik at tahasang lumaban sa hindi patas at mapangaping pamahalaan. Ang himig ng panitikan sa panahong ito ay pawang pagtuliksa sa gobyerno at simbahan. Laman din ito ang paghihikayat sa mga Pilipinong maghanda at makiisa upang matamo ang inaasam na kalayaan.
Ang mga tuluktok o pinakapinuno ng tahasang paghihimagsik ay sina Andres Bonifacio, Emilio Jacinto at Apolinario Mabini. Si Andres Bonifacio ay mula sa mahirap na pamilya. Bata pala mo siya ng maulila sa kanyang mga magulang. Kaya naman, hindi naging madali ang kanyang buhay.
Ganun pa man, ay hindi siya kailangan. kinakitaan ng pangihina o pagsuko. Pagamat sa lahat sa buhay, ay hindi naging hadlang kay Bonifacio ang pagyamanin ang kanyang karunungan.
At sinasabing, ang kanyang mga natutunan ay pawag. ang galing sa Paaralan ng Karanasan. Lubhang palabasa si Bonifacio at ang Noli Mitang Jire at El Fulibusterismo ni Rizal ang higit na nagpaalag sa kanyang damdaming mga bayan.
Si Bonifacio, ang tinaguriang ama ng demokrasyang Pilipino at ama ng Katipunan. Siya ang namuno sa pagtatag ng kataas-taasan kagalanggap. ng galangang katipunan ng mga anak ng bayan. Ang kanyang sagisag sa panulat ay ang pag-asa at agapitong bagong bayan.
Si Emilio Jacinto ay sagisag ng kabataang mapaghimagsig. Dahil sa kanyang angkintalino, siya ang naging kanang kamay at tagapayo ni Bonifacio. Kaya naman, tinagurian siyang utak ng katipunan.
Siya rin ang punong patnugot ng kalayaan, ang opisyal na pahayagan ng katipunan. Ang kanyang sagisag sa panulat ay ang pingkian At Dimesila Ilan sa kanyang mga kilalang akda ay ang Kartilya ng Katipunan, Liwanag at Dilim, Ami Madre at ang kanyang Obra Maestra, ang Ala Patria. Si Apolinario Mabini ay napakatalino at may matibay na paninindigan.
Bagamat paralitiko, sumulat siya ng isang sanaysay hingil sa tungkulin ng mga mamamayan sa Diyos. Sa bayan at sa kanyang kapwa-tao, siya ay tinaguri ang dakilang lumpo at utak ng himagsikan. Siya rin ay nahirang na punong tagapayo ni Emilio Aguinaldo noong 1880. panahon ng digmaang Pilipino-Amerikano. Ilan sa kanyang mga dakilang akda ay ang pagbangon at pagbagsak ng himagsikang Pilipino, ang tunay na dikalogo, at ang tunay na sampung utos. Si Jose Palma ay isa rin sa mga tanyag na manunulat sa panahon ng Himeksikan.
Sa panulan ay ginamit niya ang dapit hapon bilang kanyang saglisak. Siya ang may akda ng pambansang awit ng Pilipinas. Dahil sa matinding pagnanasang, makalaya sa hindi makatao at mapangaping pamahalaan at pagbibingibingian ng gobyernong Kastila sa mga karainan ng mga Pilipino. Sumiklab ang digmaan sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila. Nagwagi ang mga Pilipinong mapanghimagsik at naiwagayway ang ating bandila noong 12 ng Hunyo, taong 1868. Hinirang si Heneral Emilio Aguinaldo bilang pinakaunang Pangulo ng Republika ng Pilipinas.
Thank you for watching!