Overview
Wykład dotyczył praw na rzeczy cudzej (ograniczonych praw rzeczowych) w prawie rzymskim – ich typów, istoty, zasad i ochrony.
Wprowadzenie do praw na rzeczy cudzej
- Prawa na rzeczy cudzej ograniczają własność i stanowią odrębne prawa rzeczowe (jura in re aliena).
- Chronione są erga omnes – skuteczne wobec wszystkich, nie tylko kontrahenta.
Typy praw na rzeczy cudzej
- Wyróżnia się cztery grupy: służebności gruntowe, służebności osobiste, prawa do władania cudzym gruntem (np. enfiteuza, superficies) oraz prawa umocniające wierzytelności (zastaw, hipoteka).
- Służebności gruntowe i osobiste różnią się tym, czy przysługują każdoczesnemu właścicielowi gruntu, czy konkretnej osobie.
Służebności gruntowe i osobiste
- Służebności gruntowe (iter, actus, via, aquaeductus) poprawiają korzystanie z nieruchomości.
- Służebności miejskie dotyczą np. prawa oparcia budynku, wpuszczenia ścieków, światła i widoku.
- Służebności osobiste: uzus fructus (użytkowanie i pobieranie pożytków z rzeczy), uzus (osobiste używanie), prawo mieszkania (habitacjo), opera servorum (prawo do pracy niewolnika/zwierzęcia).
- Służebność nie może istnieć na własnej rzeczy, nie może być dalej przenoszona i wymaga materialnej podstawy.
- Służebności ustanawiano formalnymi aktami (mancypacja, in iure cessio, legat testamentowy).
Prawa do korzystania z cudzych nieruchomości
- Enfiteuza – prawo do długotrwałego władania cudzym gruntem, łączy uprawnienia właścicielskie z obowiązkiem płacenia kanonu.
- Superficies – prawo budowania na cudzym gruncie i korzystania z tej zabudowy.
- Te prawa oddzielają własność gruntu od uprawnień do korzystania z niego.
Prawa zabezpieczające wierzytelności
- Fiducja – powiernicze przeniesienie własności jako zabezpieczenie długu, opiera się na zaufaniu.
- Zastaw ręczny (pignus) – rzecz przekazywana zastawnikowi jako zabezpieczenie roszczenia.
- Hipoteka – zabezpieczenie roszczeń na rzeczach, które pozostają u dłużnika; pierwszeństwo według kolejności ustanowienia.
- Od prawa klasycznego zastaw i hipoteka chronione wobec osób trzecich (akcja serwiana).
Kluczowe zasady i ochrona
- Prawa na rzeczy cudzej mają ochronę rzeczową podobną do własności: akcja konfesoria (o przyznanie prawa), akcja negatoria (o zaprzeczenie prawu).
- Służebności muszą być wykonywane oględnie, przynosić trwałe korzyści i nie mogą polegać na działaniu właściciela gruntu służebnego (z wyjątkiem pr. oparcia ściany).
- Współczesne systemy prawne ograniczają liczbę możliwych praw rzeczowych (numerus clausus).
Key Terms & Definitions
- Prawo na rzeczy cudzej (jura in re aliena) — ograniczone prawo rzeczowe na cudzej własności.
- Służebność — prawo do określonego korzystania z cudzej rzeczy (gruntowa/osobista).
- Usus fructus — prawo użytkowania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy.
- Enfiteuza — prawo długotrwałego korzystania z cudzej ziemi za opłatą.
- Superficies — prawo do budynku na cudzym gruncie.
- Zastaw (pignus) — prawo zabezpieczenia roszczenia na rzeczy dłużnika.
- Hipoteka — umowna forma zastawu na nieruchomości, która nie wymaga wydania rzeczy.
Action Items / Next Steps
- Zapoznać się z materiałem na platformie edukacyjnej (instrukcje zostaną przesłane).
- Odpocząć po egzaminie i przygotować się do prawa spadkowego oraz zobowiązań w nowym semestrze.