Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri

Giriş

• Bu hafta, Türkçe'de biçim bilgisi konusuna devam ediyoruz.
• Konu: Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri.

Yapım Ekleri

• Bir kelimeye yeni bir anlam katan eklerdir.
• Dört kategoriye ayrılır:
  1. İsimden isim yapma eki
  2. İsimden fiil yapma eki
  3. Fiilden fiil yapma eki
  4. Fiilden isim yapma eki

İsimden İsim Yapma Ekleri

• Ekler: lık, lik, luk, lük, lı, sıs, cı, cık, ca, daş, ımsı, cığız, cak, layın, cıl, gil, ak, man, ıncı, ar, ay.
• Örnek: göz → gözlük

İsimden Fiil Yapma Ekleri

• Ekler: L, la, lan, nen, laş, leş, al, el, ik, ik, uk, ük, a, e, sa, se, imsa, imse.
• Örnek: iz → izlemek

Fiilden İsim Yapma Ekleri

• Ekler: mek, me, ış, an, ası, möz, ar, dık, acak, mış, ınca, madan.
• Örnek: bölmek → bölge

Fiilden Fiil Yapma Ekleri

• Ekler: ıl, iç, ın, irt, dır.
• Örnekler: görmek → görülmek, yazmak → yazışmak

Çekim Ekleri

• Sözcüklere yeni bir anlam katmaz, işleklik kazandırır.
• İsim çekim ekleri: durum, iyelik, çokluk, soru, şahıs, zaman gibi geçici ilişkiler kurar.

İsim Çekim Ekleri

• Hal Ekleri: yalın, belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma.
  • Örnek: kapı → kapıyı, kapıya, kapıda, kapıdan
• İyelik Ekleri: Bir nesnenin kime veya neye ait olduğunu gösterir.
  • Örnek: kalemim, kalemin, kalemi
• Çokluk Ekleri: ler-lar ekleri.
  • Örnek: kitaplar
• Soru Ekleri: mi-mı ekleri.
  • Örnek: geldiniz mi?
• Aitlik Ekleri: Bir varlığa veya zamana ait olma anlamı katar.
  • Örnek: yarınki, dünkü

Fiil Çekim Ekleri

• Şekil ve zaman ekleri: haber kipleri ve dilek kipleri.
• Haber Kipleri: Zaman anlamı taşır.
  • Görülen geçmiş, öğrenilen geçmiş, şimdiki, gelecek, geniş zaman.
  • Örnek: geldim, gelmişim, geliyorum, geleceğim, gelirim
• Dilek Kipleri: Zaman anlamı taşımaz.
  • Gereklilik: meli-malı
  • İstek: ae
  • Dilek-şart: sase
  • Emir: Ek yoktur.

Sonuç

• Yapım ve çekim ekleri Türkçe dilinde önemli bir yere sahiptir.
• Gelecek hafta yeni konularla devam edeceğiz.