Dzień dobry! Witam Was na lekcji, której tematem jest podział polityczny świata. Kiedy mówimy o mapie politycznej, czyli nie o tej, której mam za sobą, bo to jest mapa fizyczna albo ogólnogeograficzna, to znaczy, że interesuje nas mapa, na której będą pokazane kraje i ich rozmieszczenie.
Pamiętajmy o tym, że mapa fizyczna zmienia się stosunkowo powoli. To znaczy, że linia brzegowa... Oczywiście, że ona cały czas pracuje i się zmienia, ale bardzo powoli. Nie wiem, góry, które ulegają niszczeniu, również to się dzieje powoli, więc taka mapa będzie się zmieniać długo.
Natomiast mapa polityczna świata może się zmieniać z dnia na dzień, bo kiedy dwa kraje postanawiają się złączyć, mamy nowy, więc z dniem podpisania odpowiednich umów i dokumentów na mapie mamy nowy kraj. Taka sytuacja była z Niemcami, na przykład kiedy Niemiecka Republika Demokratyczna i Republika Federalna, Niemiec się połączyły. Może być sytuacja, kiedy dwa kraje się dzielą między sobą i mamy Czechosłowację, która dzieli się na Czechy i Słowację. I uwaga, z danym dniem, z daną datą jedna mapa staje się nieaktualna, a druga staje się aktualna. I tak to właśnie na tych mapach politycznych się nam zmienia.
Natomiast, proszę Państwa, już wiemy, że podstawową jednostką podziału politycznego świata jest właśnie państwo. No i właśnie, co to jest państwo? Jest to jednostka podziału politycznego świata, która charakteryzuje się tym, że ma rząd, czyli suwerenną i niezależną władzę i zajmuje terytorium, które wyznaczone jest granicami. I teraz warto powiedzieć o kryteriach, które wyznaczają właśnie... warunek, abyśmy mogli mówić o państwie.
I co to jest? Formalnie ogłoszona albo historycznie uzyskana niepodległość. Dalej, uznanie na arenie międzynarodowej przez inne kraje. Dalej, spowowanie realnej władzy przynajmniej na części terytorium. No i tutaj, moi kochani, zaczynają się niesamowite schody.
A mianowicie, o ile łatwo ogłosić niepodległość, o tyle problem będzie z uznaniem. I taką sytuację mamy na przykład w Kosowie. Wiemy, że... Kraj, który nazywa się Kosową, ogłosił niepodległość w 2008 roku, ale Serbia nie uznaje tej sytuacji i nie uznaje Kosowa. Więc jakbyśmy zobaczyli mapę, która jest pokazywana w Kosowie i mapa, która jest pokazywana w Serbii, wyglądałyby one zupełnie inaczej.
Podobną sytuację ma Tajwan, który chce być niezależnym krajem, ale Chiny nie chcą się zgodzić, żeby był suwerenny, tylko uważa Tajwan za część Chin. Więc moi kochani... Z tym uznaniem jest problem.
Kolejny problem to sprawowanie władzy na terytorium. Może się okazać, że tak jak jest w Serharze Zachodniej, że rząd de facto nie sprawuje władzy w całym kraju. Pamiętajmy o tym, że jak ktoś nas kiedyś zapyta, ile jest krajów, to to wcale nie jest takie łatwe, aby powiedzieć, ile na świecie jest krajów.
Bo w zależności, co weźmiemy za kryteria. Bo z jednej strony na przykład Kosowo czy Tajwan uznamy za suwerenne kraje, a z drugiej strony nie. I teraz, jeżeli weźmiemy pod uwagę oficjalnych członków ONZ-u, czyli tych krajów będzie 195 i tam będzie Palestyna i Watykan, które tak naprawdę są państwami obserwatorami.
Ale nie będzie tutaj Tajwanu, nie będzie tutaj Kosowa, nie będzie Sahary Zachodniej, nie będzie Osetii Południowej, nie będzie Północnego Cypru, czy nie będzie Abchazji. I kiedy byśmy te kraje dołożyli, to momentalnie liczba krajów robi nam się powyżej 200. Więc najprościej powiedzieć, ile jest krajów na świecie. Około 200, bo pamiętajcie, że w wielu regionach ta sytuacja po prostu nie jest uregulowana. Ktoś widzi tę sytuację zupełnie inaczej niż ktoś inny i tutaj zaczyna się problem.
Powiedzieliśmy sobie, że państwo to terytorium otoczone granicami. No i czym jest granica? Jest to powierzchnia pozioma, która oddziela od siebie obszary podlegające zwierzchnictwu sąsiednich państw. I proszę Państwa, i znowu, jak te granice wyglądają?
W przypadku Unii Europejskiej i krajów, które należą do układu Schengen, Są to rzeczywiście symboliczne granice. Wiemy, że jadąc z Polski do Niemiec, mijamy tabliczkę, witamy w Niemczech i już jesteśmy w innym kraju. Czyli te granice zostały tak naprawdę fizycznie zdjęte. Natomiast będą regiony, gdzie kraje oddzielają się od siebie wielkimi murami. I ta granica jest pilnowana, strzeżona.
Państwo również posiada stolice. No i kolejny. pojawia się problem, ponieważ będą regiony, gdzie będą kraje, które mają jedną stolicę, tak jak Polska ma Warszawę, tak jak Czechy mają Pragę, tak?
To będą również kraje, które będą miały tych stolic więcej. Ponieważ pamiętajmy, że jeżeli powiemy, że stolica jest siedzibą naczelnych władz, to właśnie, jeżeli będziemy mieli, nie wiem, władzę sądowniczą w jednym, a władzę wykonawczą czy ustawodawczą w innym mieście, no to już zaczynają się schody. RPA, stolica parlamentu to... Kapsztad, a stolica rządu to Pretoria.
Kolejna sprawa, mówiąc o podziale politycznym świata, to podział mórz i oceanów. A co z sytuacją, kiedy kraj ma dostęp do morza i na tym morzu są jeszcze wyspy? Tutaj, proszę Państwa, też to jest ściśle uregulowane, ale... To też jest powodem konfliktów. Kraj, który ma dostęp do morza, 12 mil morskich od brzegu, pas 12 mil morskich, staje się wodami terytorialnymi tego kraju.
Natomiast, kiedy kraj ma zatokę, to wody tej zatoki, jeżeli wejście do niej jest wąskie, będą również wodami tego kraju i to będą wody wewnętrzne. Jest jeszcze coś, co nazywamy morską strefą ekonomiczną, strefą wpływów ekonomicznych. Uwaga!
200 mil morskich od brzegu, kraj, do którego te wody należą, staje się jakby jedynym gospodarczym użytkownikiem tego terenu. Co to znaczy? W tym kraju, ten kraj może łowić ryby, może skorzystać z surowców mineralnych i ma... tutaj wyłączność.
Inne kraje mogą po tym obszarze bezkarnie pływać, ale nie mogą poławiać ryb, nie mogą wydobywać surowców mineralnych. Można też kłaść kable, nie wiem, rurociągi, kable światłowodowe, ale nie można czerpać zasobów. To jest takie nasze prawo.
I teraz proszę Państwa, nie dziwmy się, że kraje potrafią kłócić się o jedną wyspę. Co z tego, że wyspa jest jałowa i ma pół kilometra kwadratowego powierzchni? Jeżeli 200 mil morski promień należy do...
do tej wyspy, więc jeżeli ta wyspa należy do naszego kraju, to jest nasza. Jeżeli jest nasza, to my mamy prawo łowić tam ryby. Jeżeli na przykład łowiska są bogate. Więc rzeczywiście te konflikty nie dziwią. Jeszcze raz.
Pas 12 mil morskich od brzegu to wody terytorialne. I teraz, kiedy mamy szeroką zatokę, nie ma problemu. Widzimy pas 12 mil, to wody. Ale w tym wypadku mamy zatokę, do której wejście jest wąskie. Wejście jest mniej...
niż 24 mili morskie, bo jeżeli tu jest 12 i tu jest 12, one na siebie zachodzą, to w tym momencie, aby wpłynąć na teoretycznie wody międzynarodowe, należy naruszyć wody terytorialne jakiegoś kraju. I wody tej zatoki w tym momencie zaczynają stanowić własność państwa, które nad tą zatoką się znajduje. A więc w tym momencie te wody stają się morskimi wodami wewnętrznymi. Z kolei morska strefa ekonomiczna albo strefa wyłączności ekonomicznej czy wyłączna strefa ekonomiczna, to pas 200 mil morskich od brzegu i tylko kraj, do którego ta strefa należy, może prowadzić badania, może czerpać zasobów, którymi są organizmy żywe czy surowce mineralne. Kolejna sprawa w dziale politycznym to takie coś jak enklawa, eksklawa czy semi-enklawa.
Enklawa to kraj, który znajduje się na terytorium innego kraju i nie ma dostępu do Morza Czołgowego. Taką sytuację mamy chociażby na terenie Republiki Południowej Afryki, gdzie mamy Lesotho. Kraj znajduje się całkowicie na terytorium Republiki Południowej Afryki i jedyną granicę jaką ma to jest granica lądowa z Republiką Południowej Afryki. Może być Semienklawa, czyli znowu kraj, który znajduje się w zupełności na terenie innego kraju, ale ma dostęp do morza.
I taką sytuację mamy w przypadku Gambii i Senegalu. Na terenie Senegalu leży Gambia, ale ma dostęp do morza. do morza. Proszę Państwa, eksklawa z Korei to fragment kraju, który oddzielony jest jakby od kraju matki innymi krajami. No i tutaj możemy mówić o wodzie kaliningradzkim, który należy do Rosja, z którym my sąsiadujemy.
Tutaj możemy mówić o Republice Nachidczewańskiej, która jest jakby częścią Azerbejdżanu, czy Kambinda, która jest elementem Angolii. Terytorie zależne z kolei to obszary, które zostają w strefie wpływu danego kraju. Bardzo często są to dawne kolonie, które...
które stanowią niewielką powierzchnię, niewielka grupa ludzi i mieszkańcy tych terytoriów zależnych wcale nie chcą niezależności, ponieważ oni mają dużą autonomię. Ta autonomia w różnych terytoriach zależnych jest różna, ale powiedzmy sobie uczciwie, takim niewielkim obszarom bardzo by wygodnie być pod wpływem swojej metropolii, czyli dawnego kolonizatora, ponieważ tak naprawdę mają stabilne... sytuację polityczną, bo jeżeli coś się dzieje, to nasz opiekun przyjdzie i nas obroni. Dalej możemy mieć bezwizowy ruch między terytorium zależnym, a krajem, od którego jakby zależymy. Bardzo często mamy wsparcie finansowe, więc tak naprawdę mamy dobrego opiekuna, który się z nami zajmuje i wiele tych terytorium zależnych mogłoby się uniezależnić, a wcale nie jest im to na rękę.
I ponieważ ta... ich sytuacja jest często taka, nie jest to kraj. ale zarazem nie jest to część innego kraju, więc takie tereny często są na przykład rajami podatkowymi.
I przykłady terytoriów zależnych to chociażby Seuta i Melilla, które leżą na terenie Maroka, a należą do Hiszpanii, czy z kolei Gibraltar, który leży na terenie Hiszpanii, a jest brytyjski, jak również Falklandy, zwanymi Malwinami, które są terytorium zależnym Wielkiej... Brytanii. Kolejny przykład, Gujana francuska, która jest, jak już sama nazwa mówi, terytorium zależnym Francji.
Jedynym kontynentem, na którym nie ma żadnego państwa jest Antarktyda. Jeżeli chodzi o Antarktydę, mamy tak zwany układ antarktyczny, który mówi, że państwa zobowiązują się, aby na terenie Antarktydy nie wydobywać żadnych surowców mineralnych. Antarktydę wykorzystywać tak naprawdę do celów mocno pokojowych, na przykład Antarktydę można badać, ale jest jeszcze jeden warunek, że wyniki uzyskanych badań mamy obowiązek udostępniać tym, którzy o to poproszą. Więc proszę Państwa, korzystamy z dobra wspólnego, dlatego mamy jakby się tym dzielić.
W 1991 roku podpisano porozumienie madryckie, które mówi, że do 2048 roku nie można wydobywać surowców mineralnych, bo takowe na Antartydzie niestety są i... No jeżeli do 48 roku nie można ich wydobywać, to zobaczymy co dalej. Proszę Państwa, na to jak wygląda współczesny świat, również złożył się kolonializm.
Pamiętamy, że kolonializm to było kiedy jedne kraje najechały jakiś teren, przywłaszczyły sobie ten teren i uważały go ze swój. Bardzo często były to terytoria zamorskie, tak? I wiemy dobrze, że w dużej części skolonizowana była Afryka. I to co się działo wpłynęło na to, że teraz... Świat wygląda tak, a nie inaczej.
Jest mniej lub bardziej skonfliktowany, bo na przykładzie Afryki wiemy dobrze, że właśnie kolonializm sprawił, że różne plemiona zostały ściśnięte w obrębie jednej jednostki administracyjnej zwanej państwem i muszą się teraz dogadać, a wcale im to nie wychodzi. No i przykładem tego jest powstanie najmłodszego dziecka na mapie politycznej Afryki, czyli Sudanu Południowego, który oddzielił się od Sudanu, bo był Sudan. Podzielił się na Sudan Południowy i Sudan Północny i było to w 2011 roku.
To tyle, jeżeli chodzi o temat podział polityczny świata. Dziękuję Wam za uwagę i zapraszam na kolejne spotkanie. Pozdrawiam serdecznie.
Pies Bronek chyba też. Bronio?