Orhun Türkçesi ve Kök Türkler

Tarihçe

• Kök Türkler: İki devlet döneminden bahsedilmektedir: 1. Kök Türk Devleti ve 2. Kök Türk Devleti.
  • 1. Kök Türk Devleti: Türk adıyla kurulan ilk devlet. En parlak dönem: Muan Kağan ve İstemi Kağan dönemi.
  • 2. Kök Türk Devleti: Kutluk Kağan'ın Çin esaretinden kurtulması ile kurulur. İlteriş unvanı verilmiştir.

Yazıtlar

• Bugut Yazıtı: İlk Türk yazıtı, ancak Türkçe veya runik harfli değildir.
• Çoyr Yazıtı: İlk Türk runik harfli yazıt, Moğolistan'da bulunur.
• Hoytu Tamir Yazıtı: Kaya üzerine yazılmış, boya ile yazılmıştır. İçeriğinde Tarduş lideri Kölüç Çor'un savaşları vardır.
• Ongin Yazıtı: İşbara Tamgan Tarkan ve İlitmiş Yakburnu'nun dönemine ait.
• Kölüç Çor Yazıtı: Tarduş lideri Kölüç Çor'un savaşlarını anlatır.
• Höl Asgat Yazıtı: Altın Tamkan Tarkan'a ait, 10 satırlık kısa bir yazıt.
• Tonyukuk Yazıtı: Vezir Tonyukuk'un Çin'e başkaldırısı ve hizmetlerini anlatır. Tarih ve anı özellikleri taşır.
• Kül Tigin Yazıtı: Kahramanlıkları ve Çin'den esaretten kurtuluşu anlatır. Bilge Kağan tarafından diktirilmiştir.
• Bilge Kağan Yazıtı: Türk milletine hesap verme, halka sesleniş içerir.

Yazılar ve Özellikleri

• Runik Alfabe: Yalnızca Kök Türkler değil, farklı Türk toplulukları da kullanmıştır.
• Yazıtların Çeşitliliği: Taş, kaya, metal, tabak, para üzerine yazılmış olabilir.
• Üslup: Sanatkarane üslup Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında, ciddi üslup Tonyukuk yazıtında görülür.
• İlk Türk Tarihçisi: Tonyukuk, tarih metni olmasa da tarih özellikleri taşır.

Diğer Bilgiler

• Runik yazıtlar, Türkistan, Moğolistan, Sibirya, Doğu Avrupa gibi geniş bir coğrafyada bulunabilir.
• Yazıtların Boyutları: Kültigin ve Bilge Kağan yazıtları uzun ve detaylı olabilirken, bazıları daha kısa olabilir (örn. Çoyr Yazıtı).