Overview
Tinalakay sa lektura ang kahulugan ng piling salita mula sa teksto, kaligirang pangkasaysayan ng panitikan sa panahon ng propaganda at himagsikan, mahahalagang propagandista, utak ng himagsikan, at pahayagan noong himagsikan.
Mga Piling Salita sa Teksto
- Ang propaganda ay pagpapalaganap ng ideya upang impluwensiyahan ang isip o pananaw ng tao.
- Ang himagsikan ay pag-aalsa laban sa pamahalaan o awtoridad.
- Kolokyal ay kaswal na pananalita na ginagamit araw-araw.
- Namulat ay nagkaroon ng kamalayan o kaalaman sa katotohanan.
- Kalakalan ay palitan ng produkto o komersyo.
- Liberalismo ay prinsipyo ng politikal at moral na kalayaan.
- Intelektwal ay taong may mataas na kakayahan sa pag-iisip.
- Kapuluan ay grupo ng mga isla sa anyong tubig.
- Kinatawan ay taong kumakatawan sa grupo sa usapin o pamahalaan.
- Karaingan ay reklamo o hinaing laban sa pamamahala.
Kaligirang Pangkasaysayan ng Panitikan: Panahon ng Propaganda at Himagsikan
- Panahon ng Propaganda at Himagsikan: 1872–1898.
- Pagsisimula ng panitikan bilang sandata laban sa pang-aabuso ng pamahalaan at simbahan.
- Namulat ang Pilipino bunga ng pagpatay sa tatlong paring martir, pagbubukas ng bansa sa kalakalan, at pagpasok ng liberal na lider.
Mga Propagandista at Kanilang Akda
- Layunin ng Propagandista: pantay na karapatan, gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas, ibalik ang kinatawan sa Cortes, gawing Pilipino ang cura, kalayaan sa pamamahayag.
- Jose Rizal: "Noli Me Tangere," "El Filibusterismo," "Mi Ultimo Adios," "Sobre la Indolencia de los Filipinos," "Pilipinas Dentro de Cien Años."
- Marcelo H. del Pilar: "Dasalan at Toksuhan," "La Soberena en Filipinas."
- Graciano Lopez Jaena: "Fray Botod," "La Hija del Fraile," "Sa mga Pilipino" (talumpati).
- Antonio Luna: "Noche Buena," "La Tertulia Filipina."
- Mariano Ponce: tinutukan ang kahalagahan ng edukasyon, sagisag "Tikbalang," "Kalipulako," "Naning."
- Pascual Poblete: ama ng pahayagang Tagalog, nagtatag ng "El Resumen."
- Pedro Paterno: nobelista, scholar, unang nakalaya sa sensura.
- Jose Maria Panganiban: dalubwika, sagisag "Jomapa."
Utak ng Himagsikan
- Andres Bonifacio: ama ng Katipunan, awtor ng "Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan," "Huling Paalam," "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa."
- Apolinario Mabini: utak ng rebolusyon, punong tagapayo ni Aguinaldo, bumuo ng unang konstitusyon ng Pilipinas.
- Emilio Jacinto: utak ng Katipunan, sumulat ng "Kartilya ng Katipunan" at "Liwanag at Dilim."
Mga Pahayagan ng Panahon ng Himagsikan
- Kalayaan: opisyal na pahayagan ng Katipunan, pinamatnugutan ni Pio Valenzuela.
- Diario de Manila: pantulong ng Kalayaan, natuklasan ng Kastila ang limbagan.
- El Heraldo de la Revolución: pahayagan ng Unang Republika ng Pilipinas.
- La Independencia: inilunsad noong Setyembre 3, 1898, pinamatnugutan ni Antonio Luna.
- La República Filipina: pinamatnugutan ni Pedro Paterno.
- Bayang Kahapis-hapis: itinaguyod noong Agosto 24, 1899.
- Ang Kaibigan ng Bayan: lumabas noong 1898.
- Kalayaan (Tagalog at Kapampangan): pahayagan sa Tarlac, 1899.
Key Terms & Definitions
- Propaganda — pagpapalaganap ng ideya o impormasyon upang impluwensiyahan ang pananaw ng tao.
- Himagsikan — pag-aalsa o rebelyon laban sa pamahalaan.
- Kolokyal — kaswal na pananalita.
- Namulat — nagkaroon ng kamalayan o pag-unawa.
- Kalakalan — palitan ng produkto.
- Liberalismo — prinsipyo ng politikal/moral na kalayaan.
- Intelektwal — matalino/malalim ang pag-unawa.
- Kapuluan — grupo ng mga isla.
- Kinatawan — taong kumakatawan sa grupo.
- Karaingan — hinaing o reklamo.
Action Items / Next Steps
- Balikan at kabisaduhin ang mga pangalan at akda ng pangunahing propagandista.
- Alamin ang kontribusyon ng bawat pahayagan noong Himagsikan.
- Basahin muli ang "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo" para sa mas malalim na pag-unawa.