Ang mga aralin sa video na ito ay una, ang kahulugan ng mga piling salita na ginamit sa teksto. Ikalawa, kaligirang pangkasaysayan ng panitikan sa panahon ng propaganda at himagsikan. Ikatlo, mga propagandista at utak ng himagsikan.
At ang panghuli, ang mga pahayagan noong panahon ng himagsikan. Narito na ang kahulugan ng mga salita na ginamit sa akda sa ating talasalitaan. Unang bilang, propaganda.
Ito ay sistema ng pagpapalaganap ng ideya o impormasyon na naglalayong impluensyahan ang isipan, opinion, pananaw, paniniwala. at ugali ng mga tao tungkol sa anumang bagay o pangyayari. Ikalawang bilang, himagsikan. Ito ay tumutukoy sa pagre-rebelde o pag-aalsa ng mga tao laban sa pamahalaan o anumang ahensya.
Ito ay pagtutol sa pamamalala. o sistema ng kinauukulan o otoridad sa isang bayan, pamayanan o lugar. Ikatlo, kolokyal, uri ng pananalita o ekspresyong kaswal. na ginagamit sa araw-araw na pakikipag-ugnayan o komunikasyon.
Ikaapat, namulat, naunawaan, nabatid ang katotohanan, nakita ang totoo o nalaman. Ikalima, kalakalan, palitan ng produkto o komersyo. 6. Liberalismo, pampolitika at moral na pelosopiya o prinsipyo na nakabatid. Ikapito, intelektwal. Taong matalino, may mataas na kakayahan sa pag-iisip at may malalim na pag-unawa sa sining, literatura, syensya at akademiko.
o anumang profesional na mga usapin. Ikawalo, kapuluan, magkakalapit na isla sa malawak na anyong tubig. Ikasyam, kinatawan, isang taong napili o itinalaga upang kumatawan sa ngala ng ibang tao o pangkat sa pagpupulong, usapin o pamahalaan. Ikasampu, karaingan, hinain o reklam na ginagawa ng isang tao kapag hindi nagustuhan o nasiyahan tungkol sa isang bagay, servisyo o pamamahala.
Ating naunawaan ang kahulugan ng mga piling salita na ginamit. Dumako tayo sa ikalawang bahagi ng aralin, ang kaligirang pangkasaysayan ng panitikan sa panahon ng propaganda at himagsikan. Nagsimula ang panahon. Ito ay ang panahon ng propaganda at himagsikan noong taong 1872 hanggang 1868. Dahil sa mga pang-aabuso ng panahon iyon, ang panitikan ay ginamit upang tumuligsa sa pamahalaang kolokyal na is nilang humingi ng reforma sa pamamalakad ng simbahan at pamahalaan. Sinasabing sa panahong ito, unti-unting namulat ang mga Pilipino.
Ilan sa mga dahilan nito ay ang mga sumusunod. Una, ang pagpatay sa tatlong paring martir noong Peb- 17. Taong 1872 nang walang matibay na patunay sa pagkakasala. Ikalawa, ang pagbubukas ng Pilipinas sa pandaigdigan. At nakapasok ang diwang liberalismo.
Ikatlo, pagpasok ng leader sa kapuluan na liberal, katulad na lamang ni Gobernador Maria de la Torre. Nagkaroon ng kilusang propaganda at ito ay binubuo ng ilang intelektwal na Pilipino, Katulad nina Jose Rizal, Marcelo H. Del Pilar, Graciano Lopez, Lopez Haina, Mariano Ponce, Jose Maria Panganiban, Pedro Paterno at iba pa. Layunin ang mga propagandista ang mga sumusunod. Una, magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
Ikalawa, gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas. Ikatlo, muling ibalik ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Cortes ng Espanya. Ikaapat, gawing mga Pilipino ang cura paroco.
At ikalima, ay bigyang laya ang mga Pilipino sa pamamahayag, pagsasalita at pagpapahayag ng kanilang mga karaingan. Ayon sa kasaysayan, sinasabing ang tat-sulok at intelektwal ng propaganda ay ang pangkat ni nauna Jose Rizal na gumamit ng sagisag panulat na laong laan at dimasa lang sa kanyang mga akda. Ikalawa, si Marcelo H. Del Pilar, nakilala naman sa sagisag na Plaridel, Piping Dilat, Dolores Manapat at Siling Labuyo. Ikatlo, si Graciano Lopez Jaina na gumamit ng sagisag na Diego Laura. Si Jose Rizal ay sinulat ang mga panitikang una No Limitang Jere.
Ito ang nobela na sinasabing nagpasigla sa kilusan dahil inilantad ng akdang ito ang pang-aabuso ng pamahalaang Kastila sa Pilipinas. Tinalakay din sa akdang ito ang sakit ng lipid. Ito ay nagbigaydaan sa himagsikan laban sa Espanya.
Ikalawa, El Filibusterismo, ang pagpapatuloy ng No Limitang Jere. Nalantad sa nobelang ito ang kasamaan at pang-aabuso ng pamahalaang Kastila, kasabwat ang simbahan. Ikatlo, Mi Ultimo Adios, huling akda na naisulat ni Jose Rizal habang siya ay nakakulong sa Fort Santiago. Ikaapat, Sobre la Indulencia de los Filipinos, ito ay isang sanaysay na tumutukoy sa dahilan ng palasak na sinasabi ng mga Kastila na tamad ang mga Pilipino.
Ikalima, Pilipinas dentro de 100 años o ang Pilipinas sa loob ng sandaang taon. Ito ay isang sanaysay na nagpapahiwatig na ang interes ng Europa sa Pilipinas ay mababawasan, ngunit lumalawak naman ang impluensya ng Estados Unidos. Hula ni Rizal, kung may sasakop muli sa bansa, walang iba kundi ang Estados Unidos.
Ang sunod na propagandista ay si Marcelo H. del Pilar. Siya ang nagtatag ng Diyaryong Tagalog.
Ang ilan sa mga panitika niyang sinulat ay ang mga sumusunod. Una, Dasalan at Toksuhan. Ito ay hawig sa katesismo. Subalit pagtuya laban sa mga prayle ang nilalaman. Ito ay inilantad sa Barcelona noong taong 1888. Ikalawa, La Soberena en Filipinas.
Isang sanaysay na tumatalakay sa katiwalian at hindi makatarungang ginawa ng mga prayle sa mga Pilipino. Ang sunod na propagandista ay si Graciano Lopez Haina. Siya ang nagtatag ng kauna-unahang pahayagan, ang La Solidaridad.
Ito ang obisyal na naging boses ng Association Hispano-Filipina. Narito ang mga akda na kanyang sinunod. Una, fray botod, pagtuligsa sa mga prayle na ang mga ito'y masiba, ambisyoso at imoral ang katauhan.
Ikalawa, la iha del prayle. Binahagi dito ni Haina na kapahamakan at kasawian kung mapakasal sa isang Kastila, ikatlo sa mga Pilipino. Ito ay isang talumpati na naglalayong mapabuti ang kalagaya ng mga Pilipino na maging malaya, maunlad at may karapatan.
Narito naman ang iba pang pangkat ng mga propagandista nung panahon ng pananampalataya. nakop ng Kastila sa Pilipinas. Una, si Antonio Luna. Si Antonio Luna ay pinadakip at pinatapo ng Espanya, kalaunay sumanib sa kilusang propaganda.
Karaniwang paksa ng kanyang mga akda ay nauukol sa kaugaliang Pilipino at ang iba'y tumutuligsa sa pamamalakad ng mga Kastila. Ginamit niya ang sagisag panulat na taga-ilog. Ilan sa kanyang mga sinulat na panitikan ay ang mga sumusunod.
Unang akda ang Noche Buena, inilarawan dito ang tunay na buhay ng mga Pilipino. Ikalawa, La Tertulia Filipino o Sapiging ng mga Pilipino. Inilarawan ni Antonio Lunarito ang kaugaliang Pilipino na mas mabuti kaysa kaugaliang ng mga Kastila.
Sunod na propagandista sa ating tala, si Mariano Ponce. Si Mariano Ponce ay naging mananaliksik at tagapamahalang patnugot ng kilusang propaganda. Karaniwang paksa ng kanyang sanaysay ay tungkol sa kahalagahan ng edukasyon. Gumamit siya ng sagisagpanulat na tikbalang, kalipulako at naning. Si Pascual Poblete naman ay isang makata, nobelista, mamamahayag at mananalaysay.
Siya ay kinilalang ama ng pahayagang Tagalog, itinatagmang niya at pinamatnugutan ang pahayagang El Resumen sa panahon ng mga Kastila. Sa panahon naman ng mga Amerikano, itinatag niya ang El Grito del Pueblo at ang tinig ng bayan. Si Pedro Paterno naman ay isang nobelista ng kilusang propaganda, scholar dramateryo at mananaliksi. Si Pedro Paterno ang kauna-unahang manunulat na nakalaya sa sensura sa panitika ng mga Kastila.
Sumapi siya sa kapatira ng mga mason at sa Association Hispano-Filipino. Malaki ang naging ambag ni Paterno sa kilusang propaganda. Si Jose Maria Panganiba naman ay isang dalubwika at sinasabing may memoria fotografika.
Ginamit niyang sagisag ang pangalang Jomapa. Ating natukoy kung... Kung sino-sino nga ba ang mga propagandista noong unang panahon, dumako tayo sa mga utak naman ng himagsikan. Ilan sa mga naging dahilan ng paghihimagsik ng mga Pilipino noong unang panahon? Noong panahon ng Kastila ay naging bingi ang pamahalaan.
Tuloy pa rin ang pang-aapi at pananamantala, mas lalong naging mahigpit pa ang simbahan at pamahalaan sa mga mamamayan. Hindi ipinagkaloob sa mga Pilipino ang hinihingin pagbabago ng mga propagandista. Dahil sa patuloy na pang-aabuso, panggigipit ng pamahalaan at simbahan, Sa mga mamamayan, natiyak ang pagkabigo ng propagandista. Sumibol at dumating ang tahasang himagsikan. Narito ang ilang tala ng mga taluktok ng tahasang paghihimagsik.
Una, si Andres Bonifacio. Siya ay kinilala bilang ama ng demokrasyang Pilipino at ama ng Katipunan. Si Bonifacio ay umanib sa Laliga, Filipina at naging pinuno ng KKK o Kataas-Taasang Kagalanggalangang Katipunan ng Mga Anak ng Bayan. Isinulat niya ang mga akdang una, katungkulang gagawin ng mga anak ng bayan.
Ikalawa, huling paalam. Ikatlo, pag-ibig sa tinubuang lupa. Si Apolinario Mabini naman ang kinilalang utak ng revolusyon at dakilang lumpo. Siya ay abogado at mahusay na manunulat. Si Apolinario Mabini ay kilalang matalino sa kabila ng pagkakaroon niya ng polyo, dahilan upang siya ay malumpo.
Hindi ito naging hadlang sa kanyang pakikipaglaban sa pang-aabuso at katiwalian. Siya ang punong tagapayo ni Emilio Aguinaldo noong panahon ng Revolusyon. Siya rin ay bumuo ng formal na utos o batas para sa revolusyonaryong pamamahala na naging instrumento sa paglikha ng kauna-unahang konstitusyon ng Pilipinas.
Si Emilio Jacinto naman ay kinilala bilang utak ng katipunan. Kanang kamay ni Andres Bonifacio gumamit ng sagisag panulat na Dimas Ilaw. Sinulat ni Emilio Jacinto ang Kartilya ng Katipunan, sanaysay na pinamagatang liwanag at dilim na pumapaksa sa kalayaan, paniniwala, pamahalaan, paggawa at pag-ibig sa bayan. Ating nakilala ang ilan sa mga bayaning utak ng Himagsikan.
Dumako tayo sa mga pahayagang umiral noong panahon ng Himagsikan. Una sa ating tala ang pahayagang kalayaan. Ito ay itinatag noong taong 1876. Ito ang pamansag ng katipunan. Pinamatnugutan ang pahayagang ito ni Pio Valenzuela.
Ikalawang pahayagan ang Diario de Manila. Ito ay pantulong ng kalayaan. Ang pahayagang natagpuan ng mga Kastila ang limbagan.
Ito ang naging katipusan Ito ay pangatibaya ng mga Kastila laban sa mga pinaplano ng Katipunero. Ikatlong pahayagan sa ating tala ang El Geraldo de la Revolución. Ito ay limbag sa unang Republika ng Pilipinas noong taong 1868. Itinaguyod nito ang kaisipang pampolitika.
Ang pahayagang ito ay naging Geraldo Filipino ang pangalan at kalaunan. ay Hindi Official at Gazeta de Filipinas. Tumagal ang pahayagang ito mula Desyembre 28, taong 1868 hanggang kalagitnaan ng taong 1869. Ikaapat na pahayagan sa ating tala ang La Independencia.
Ito ay itinatag noong ikatlo ng Setiembre taong 1868. Pinamatnugutan ito ni Antonio. Ang pahayagang ito ay naglalayo na makapagsarili ng pamamahala ang Pilipinas. Ikalima, La Repubblica Filipina na itinatag noong 1912. 1869. Pinamatnugutan ito ni Pedro Paterno.
Ikaanim, ang bayang kahapis-hapis na itatag noong 24 ng Agosto, taong 1869. Ikapito sa ating listahan, ang pahayagang ang kaibigan ng bayan. Lumabas ang pahayagang ito noong taong 1868. Ikawalo sa ating listang. ang kalayaan.
Ito ay tagapamalitang Tagalog at kapampangan sa tarlak noong taong 1869. sa Filipino.