नमस्कार, आज मा तपाईले खोजुको जानकारी प्रस्तुत कर दोईछु। आनन्द नेपाल चैनल का दर्शक बिशाल सुबेदी ले, कच्छा 12 को सामजिक अध्यन विषय मा भयको एकाई 6 मा भयको नेपाल को इत्यास को बादे मा चर्छा करे दिना अन्रोथ करनु भयको रहैछ। त्यसकारण मा आज कच्छा 12 को सामजिक अध्यन विषय मा भयको नेपाल सम्मन्दी विषय लाई लेर छोटो चर्छा करनु स्थान्छु। नेपाल को इतियासका तीन वड़ा कालखंड को बारे मा सो पुस्तक मा चर्चा भाईको सो। तीन वड़ा कालखंड मा प्राचिन काल नेपाल संबद शुरु हुनु मन्दा अकाटिको काल लाई मानियेको सो। संखदर साखो ले शुरु गराएको नेपाल संबद। बिक्रमसम्बत 936 मा शुरुभाय को थियो तेसकान बिक्रमसम्बत 936 भन्दा अगाडिको समयलाई प्राचिन काल बनेडा भनिछा अनि तेस पछी मद्देकाल शुरुभाय प्राचिन काल सक्ये पछी नेपाल सम्बत शुरुभाय देकी एकीकरण नभइन जल समयलाई मल्ला राजाहाल ले राजे करण रहेको समय समयलाई मद्देकाल भनेर भनिचा। अर्थाद बिक्रम समयल 936 ते किलियर अठार से पच्चिस समयलाई मद्देकाल भनेर भनिचा। अनि आधुनिकाल प्रितिमिरान साले कासुन्डु उपतिकालाई जितेर अत्वा नेपालाई एकीकरण करे बचीको समय बिक्रम समयल 826 साल ते कि अहिले समयलाई आधुनिकाल भनेर भनिचा। अनि नेपाल को इत्यास अतिनेई प्राचिन काल देखी चली रहेको बनरो बिश्वास करिछा। इसको एउटा आधार चैनि बुटुवल छेत्रमा पाईयेको राम पिथेकस मानप को अफसेस लाई लियेको छौ। जोन एक करोड बर्शबन्दा अगाडी को अफसेस हो। इसको आधार मा नेपाल मा एक करोड बर्शबन्दा अगाडी देखीने मानिशरो बश्वास गर्ने गरेका रहेचन भने गुरा इसलिए प्रमाणित भनि करते छौ। तेसले विभिन्न पौराणिक ग्रोंतर मा पनी नेपाल को नाम उलेक भयका छन वने विभिन्न रिश् रिशिमुनिहरु नेपाल मा बसेर तपस्या गरेका भनि बिश्वास गरिच्छ। अनि इससे डि अनुमान को भर्मा गरियेको पोराडे काल को नेपाल को बारे मा सत्य युग मा नेपाल लाई सत्य वती भने र नान दियेको थ्यो भने र बताइच्छ। त्रेता युग मा नेपाल लाई तपो वन भनियेको र दपार युग मा आयर नेपाल लाई मुक्ति सोपान भने र भने थ्यो भने बिश्वास गरिच्छ। तर इकुराहर को बारे मा कुने पनी अइतियाशिक पत्यारु छैनन। बनाएको आधारमा दियेका नामभर हुन। तेस्ते अनुमानके आधारमा रिशि मुनिहर ले यहाँ तपस्या गरेको। जस्तो कि कौशिकी र बाल्मिकी जस्ता रिशि मुनिहर ले नेपालमा वसेर तपस्या गरेका थिये भनेर पनि विश्वास करिँच। तेसको भनि कुनै तत्यकत प्रमाण छैदन। अब नेपाल राज्य को उत्पत्ति कोशरी भायो र नेपाल को नाम कोशरी रहयो भने बारेमा छोटो चर्चा करूँ। नेपाल को उत्पत्ति को बारेमा भोकुलिक तत्यरलाई आधारमानेर यर्दा नेपाल... प्रश्निक प्रश्निक प्रश्निक प्रश्चित्र प्रश्चित्र प्रश्चित्र प तिस्तै पहाड़ोरो बने क्रमा काठुन्डो उपत्यका रहेको ठाउमा एवटा ठुलो तलाउ थियो बनेरो बिश्वास करिण्छव। गल्छी बनेको रो ताल को पानी सुकन गयको भने मानिशोले विश्वास करतो छन। तेस पछी उरिपरिका डाणडमा बस्वास करे मानिशोलो गाई वस्तु चराउना भनेरो काशुन्डु उपत्तिका भित्रा आउन थाले। अनि ही खेति पाति गर्र बस्वास थाले का थिये अनि तेस पछी नेपाल राज्जी इस्तापना भयको मानि विश्वास करेंछ। युतो भोकलिक प्रमाड भयो। अब पोराणिक प्रमाड हरु हेरदा महाभारत, पस्पति पुराण, बोध्या गंत लगायत का बिविन्न धार्मिक गंतोसमा नेपाल त्राप्ति पुराण भयो। राजी रो यहाँका राजाहरुको बारेमा उल्लेक हिन्दु धर्म को अथर्व बेद को परिशिस्टा मा नेपाल को नाम पनि उल्लेक पयाको छौ। खास मा सो अथर्व बेद 500 तेकी 600 इसापुरोवा मा रचना भायको भनेरो विश्वास करिण छौ। इस चरी नेपाल को नाम धेरेने पुरानो पुस्तक मा परिशिस्टा मा पर नेपाल अतिनाई पुरानो देशो भने प्रमाण पुन हुँछ। अनि अधिक्यासिक तत्योरो हेदा, नेपालका सिलालेकरो हेदा, विक्रमसंपथ 579 कु योटा सिलालेक चिस्टुंग अभिलेकमा पहले पहले पटक नेपाल सब्द को उल्लेक वायको देखिँछ। अनि भारत मा भारते गुप्त सम्राठ समुद्र गुप्त ले आपनो इलावाद अविलेख मा नेपाल को नाम उल्लेक करेकाछन छिमेक राजे भनेर। इससरी अइध्याँसिक रूप मा पनि नेपाल को नाम धेरे अगी तेखि प्रचलमा रहा को थियो भने प्रश्ट होन्छ। अब नेपाल को नाम कसरी नेपाल रखन गयो भने बारे मा पनि अइध्याँसिक, भाषिक, पोराणिक तथ्यारो को बिस्लेशन गर्न सकिन छ। नमरिक नेपाल पहुराणिक किराति सब्द नेपा कु सास्कृतिक रूपो भनेर भने विश्वास करिछो। किराति र नेवारी भाषा मा ने को अर्था हुँछ मद्दे र पा को अर्था हुँछ देश अर्थात मद्दे देश भने अर्था लागवा छो। मद्दे पहाडिखण्ड मा रहको नेपा मा ल प्रतेर लागेर नेपाल नाम रहको भने योटा विश्वास सौ। यो नमरिक भाई। तेस्तै दोस्तो नमर मा टिपती भाजा मा नेको अर्था घर रा पाल को अर्था उन हुन्छा। तिसले तेस पिला नेपाल मा धेरै भैदा पालन हुनी भाग हुनाले नेपाल लाई उनको घर हु भन्नरा टिपती हले नाम राख देको हुना पुनी सक्छा। यो नेपाल नाम रहन्डगा को दोस्रो कारण होन सकनी सम्भावना छ। तिस्ते अरको भाषा लिम्बू भाषा मा पुनी नेपाल को अर्थ समतल भुमी वन्योच्छ। पहाडि खंडमा ठुलो मैदानी उपतेका भयकोले काफ़ुन्डो उपतेका को समतल भुमी वन्योच नेपाल भाषिक आधार पर तिस्तोई चोथो भाषिक आधार लेप्छा भाषा को छौ। पुरानो लेप्छा भाषा मा नेको अर्थ पवित्र र पालको अर्थ गुफा हुन्छरे। अनि पाछो नमर मा धामांग भाषा मा भनि नेलाई तिर्छो भनेर मानिच्छरे। लामा गुलंधर मा नेको अर्थ पवित्र स्थान हु। काख्रोण्डो उपतेका मा पवित्र धर्मिकिस्तल अरो धेरै भायको नाले तामांग भाषा अनुसार पुन्डे भुमिको रुपमा नेपाल को नाम रहन गयाको हो भन्ने पनि विश्वास करेंछो। अनि छैटो नम्बर मा संस्कृत भाषा को कुरा छो। संस्कृत भाषा मा निप भनेको पहाड को फेदी होन्छो। अनि तेसमा उपसर का आल छोडेर नेपाल भायको अन्मान पनि छो। अनि अरको आल को अर्थक घर भने होन्छो। पहाडी काखमा रहको उपतेका भायको हो अनुसार प्रमाणित हुन्छ। इससेरी भाषिक आदारमा, छछवो टा बिविन्न भाषारुको आदारमा, नेपाल रा नाम रहनुकायकु हुन्न सक्नी सम्भावना छन्। अब इम्मद्दे कुन्ही यूठा सत्य पुनि हुन्न सक्ष। यूठो भाषाको आदारमा पहुय इस देश को नाम ने रिशी ले पालना गरेको होनाले ने पाला रहना गरेको हो भने पौराणिक कथारला पुनि आधारित बनाउन सकिन्छ। नेपाल को प्राचिन इतियास धेरे होच सम्म किम्बजन्तिहरुमा आधारित ख़रा बनायेको सब। प्राचिन नेपाल का बारेमा ठापाउने विभिन्न स्रोतर को विभेचना गर्दा, मुक्यत प्राचिन बंशावली हरुने नेपाल को इतियास को भरपर्तो स्रोतरों मा लिने गरेको सब। लिने करियेको छ। इसका अतिरिक्त हिन्दु तथा बोद्ध धार्मिक ग्रोंतहरु र लिच्चिमिकारिन अविलेकरु र मुर्थियरलाई पुनि आधार पनावने करियेको छ। तेसी करि कोटिल्यो को अर्थसास्त्र र चिनिया यातरी हु एन्शान को यात्रा बिवर्� नेपाल को लिच्चिभिकालिन समय का अइत्याशिक तत्योरो उल्यक करियको पाइण छौ। यी दस्ताबेज हरुबाट तेशकाल का राणितिक, आर्थिक तथा सामाजिक अवस्ताका बारे मा धेरै कुरा जानकारी पाउनो सकिन छौ। इस समय जानकारी को आधार्मा इस पिशम्बत को धारनि संगई लिच्चिभिकाल सुरुप तर इस पी को पाँचों सताप्ति पची मातरे प्राचिन नेपाल का इतियास को बारे मा बड़ी विश्वस्त भनो सकने अवस्ता देखिन्छा। तेस बन्दा अगारी को इतियास तेती विश्वस निये छैना। अब नेपाल को प्राचिन इतियास को सबग। पहिलु ठा भयकु बंक्षकु बारेमा चर्चा गरूँ गोपाल बंक्षकु। ठा भया अनुसार नेपाल का प्रतम राजारु गोपाल बंक्षी राजारु थी। गोपाल भनाले गाई पालेर पसने समुदायलाई गोपाल भनी बुझिन्छ। काफुन्डू गोपाल उपतेका मा सुर्मा भयको ताल सुकेर गए पछी बनेको समथर भुभाग मा प्रसस्त मलिलो माटो जमा भयको थियो। तेस मलिलो माटमा बनस्पती धेरे उपजनी भयको हनाले डाडामा बस्वास करने प्राचिन कालका जातिहरु उपतेका मा आई बस्वास करना थालेका थी। प्राचिन नाग जाति संग भिलन्त गरेका थी नाग जाति पराजित गर दच्चिन भगाय पछी तच्छिन भगाय पचि उनिहल ले नेपाल उपत्तेका मा गोपाल बंग्ष को राज्ये संजालन करेका थी। गो अन्मान करियेको छौ जसमा गोपाल बंख्षी सासकोर मा भुमिकुप्त, जयगुप्त, धर्मकुप्त, हर्षकुप्त, भिमकुप्त, मरिकुप्त, बिश्नुकुप्त र जीनकुप्ता ले सासन करेका थी। ब्योस्ता आफनो नियंद्रोर मा लियाका थी। गाई पालनेलाई गुपाल भने तैं पहिशी पालनेहरलाई मुईस पाल अथवा अवीर भनेरा भने करें थियो। मैस्पाल बंग्षियरु सिम्रोणकर र जनकपुर बिजको समथर भुमिमा ठुलो संख्या मा भैशी पालन गर्र बसने कर्द थे। ठुलो संख्या मा हाथ हत्यार फैगा मैस्पाल बंग्षियर का प्रथम राजा बर्शिंग थे भनेरा गोपाल बंग्षावली मा उल्लेक कर परने महिस्पाल पंख्षि पचि किरात पंख्षाहर ले राज्य करेका थिये। गोपाल पंख्षा वुलि मा भनिया उनसार किरात राजाहर को मूल स्थान तामकोशी रा सुनकोशी को बिचको भुबाब भनर बचायेको छ। अभीर पंख्षा का अन्तिम राजा भुबन सिं किरात बंग्षी राजा, एलुंग अथवा एलम बरले साछन सता अफनो नियंतरमा लियेका थी। तेस पछी किरात बंग्षका उननतिस पुष्टा का बतिस राजाहरले करीब बन्दर से बरस जति नेपाल को साछन सलाय को बिश्वास करिँचो। पाटन सहर को पुरानो नाम यला रहन गयाको भनर पनि विश्वास करिँच्छ। इन्र जातरा मा खम्बा मा राकिने आकास भैरको टाउको इनै राजा एलंबर को टाउको हो भनर भनिच्छ। प्रदावा प्रदावा प् लोलित्व मा भनि सम्राट असोक ले शहर को चार कुनामा चारोटा इस्तुफरो बनाउना लगाया गा थी। ती इस्तुफरु ललिजपुर को लगनखैल, पुल्चक र इमाडोल मा अजय पेन देखना सकीछ। तिस्तै उनकी छोरी चारु मतीले चाबहिल मा बिहार निर्माण्ड गरेको बनी बिश्वास करीछ। बहुत बिच्छोरु बसन और अध्यानको लागी भनेर बनाईको सुब बिहारको नाम चारुमति बिहार भनेर जानिच्छ। र सुब बिहार भएको स्तानलाई चाबाहिल भना धालियेको हो। चारुमतिको बिभा कान्ठिपुर का देवपाल संग भाईको थियो। जसलाई देवपतल अथात देवपातन भनेर पनि चिनिच्छ। तेस्तै किरात काल मा नामाकरन भाईका के बस्ति अले पनि उही नाम भाईका छन। जस्तो कि भक्तुपलाई निवारी भाषामा खोपा भनेर पनि चौ। इस बस्तिलाई किरातकाल मा घोपरिंग भनेरो भने थियो। घोपरिंग ने अपप्रंक्ष भायरो घोपा भायको भने विश्वास करेंछ। तेस्तै किरातकालिंग नाम तेंकू बाटा टेकू भायको भने थियो। तेस्तै संग बाटा सांगा, चंगू बाटा चांगू, खुर्पाशी बाटा खोपाशी जस्ता नाम हरो पनी किराती नाम हरो बाटा ने बनेका हो भने विश्वास करेंछ। किरात शासन को अंतेतिर ललिपुर को चैसल भने थाउमा ठुलो भिरन्त भायको थियो। गरियाको थियो भनेरा मानिच्छ। तेसहिले तेस्टाउको नामने च्यासल रहना गएको हो। किनेकि च्यासल को अर्था आठ से हुँछ। किरातकाल को एतियासिकर पुरातातिक प्रमाधरु न वेट्येको भायपनि पस्पतिमा रहेको चोड़ा छाति भायको बिरुपाच किरतकाल को इतियास को बारे मा सबे कुरा प्रस्ट छैना। इससेरी नेपाल को इतियास को प्राचिन काल गोपाल बंग्ची, मैस्पाल बंग्ची रो किराती सासकर को सासन को समयलाई मानिन्छा। अनि ती तीन थरी सासकर ले सासन करने समयमा नेपाल को प्रमुक आर्थिक क्रियाक्लाप पस्वपालन मातर इतियो। कासुन्डो को उब्जाउ भुमिमा प्रस्ट घास हुने होना ले यहांका मानिशोले गाई पालने, भंशी पालने कहत थे। मलिलो माठो ले बनेको कारणले यहाँ कृषि ब्यवसाय पनि राम्बरे चलेको थियो। गोपाल बंचका पाला मा गाही पालने करेको, मैस्पाल बंचको पाला मा भैशी पालन थालियेको, आनि किरात काल मा मानिशरो कृषि तथा पसुपालन दुबै चीज करेरा दुबै चीज को ब्यवसाय करना सुरु करेका थिये। तेसको सासाते किरातरो सिकार पनि करने करता थिये। तेसको सासाते किरातरो सिकार पनि करने करना थिये। आधाराई थियो भनर पनि बिश्वास करिँछा। पस्पतिनात को उत्पत्ति र मंदिर को निर्माट को कुराले पनि तेस पेला सैव धर्म को अनुमान गरियेका छन। पश्पति मा किरातोषर महादेब रहनुले पनि किरातकाल मा पनि सैवा धर्मनै चलेको देखिन छ। सुसमयम मा हिन्दु परंपरा अनुसार विभिन्न चाड़ पर भरू मनावने गरिन थियो। युठ्यो नेपाल को प्राचिन इतियास को बारे मा लिच्चिवीकाल नेपाल को इतियास को एवटा महत्वपुर्ण काल को रुपमा पनि लिनि करिँछा, किनिकि लिच्चिवीकाल मा बनेका सन्रचनाहरु अजपनि देखन सकिँछा। लिच्चिवीकाल को सम्भाई माने लिखित इतियास को प्रारंब भाया को धियो। लिच्चिवीकाल निकेने सम्प्रिद्ध काल पनि भाया को इस्वास करिँछा। काफुंडो उपत्यकाया और देश का विभिन्न ठावर मा प्रचलन मा रहाका गुठी प्रथा लिच्चिवीकाल बाटने सुरुपागो प्रथा हो। लिच्विकाल को शुरुवात र लिच्विकाल बन्दा अगारी को इतियास पनी राजबंचावली को आधार मा लिक्ये को हो। तेसेले तिनिहर को प्रामाडिक इतियास छै नौ। बन्छावली तथा पुराणहरुमा सुरेबंछी छेत्रियहरुले किराथरलाई जितेर नया सासन ब्यवस्ता कायम करेको भनर उलेख करियेको सौ। गोपाल राजबंछावली मा सुरेबंछाको प्रभापले नेपालमा किराथराजाहरलाई जितेर लिच्छिबी राजबंछा चल्यो भनर लेखियेको सौ। तर लिचिबी राजबंस कहिले बाट शुरू भयो भने बारे मा कुने पुनी अभिलेक प्राप्त हुना सक्य को छै न� लिचिविकाल को सवे बन्दा पहिलो प्रामाडिक अविलेखने राजा मान्देब को पालाकु हो। जुन सन 464 मा तैर गरिये को थियो रचांगु नारायन मा फैला परेको अविलेख हो। इसमा मान्देब भन्दा अगाडिका तीन पुस्ताहरु को बिबरण समेध दिये कोछ। मान्देब लिचिवि राजबंक्षका उनन्तिस्यों राजातिय बन्ने विश्वास करिण्छ। इसरी हरदा नेपाल मा लिचिवि साशन इसापुर्वा तीनसे दिला सुरुभाय को ह� खासमा लिचिबी बंक्ष नेपाल मा आउनु भदा अगाडी भारत मा राज करुरेको बंक्ष थियो। बिहार मा परने मुझपूर्पूर नगर को बैशाली मा सोतंत्र गनतंतरात्मक सासन प्रणाली अनसार लिचिबी हरले सासन चल होनी करता थी। तेस पाग मा राज अन्तरात्मक सासन प्रणाली सुध्रिट हुदे हिगा प्रची राजा अजाज सत्रु बाटो पराजित हुदा लिचिबी हरु नेपाल प्रवेस करेका थी। अजाज सत्रों माटो पराजित भैका लिच्चिविहरु इसा को प्रतम सताप्तितिर सनडार्थिको रुपमा नेपाल प्रवेश करेका थी भने बिश्वास करिण्छा। तिस समय मा राजिगर्डरेका किरात राजाहरू युद्धमा हारे पछी नेपाल को पुर्वी भेगमा बिस्तापित हुना बाद्य भायका थी वनि नेपाल केंद्रमा लिचिविहरू को राज्य सत्ता काईम हुना पुगेको थियो। तिसरी स्तापित भायको लिचिव पासनकाल मा लिचिबी हर ले जनहित को लागी धेरै कामहरु गरेका थी भन्ने विश्वास करेंछा। इसरी लिचिबी हर ले गरेका पाँच वड़ा मुक्के मुक्के कुर्याहर ले करदा लिचिबी काल लाई निपाल को एक सोणा यूग भन्ने पनी विश्वास करेंछा। नम्बर 3 मा उन्हेरले सिच्छा को स्तर पनि बड़ोत्तरी करेका थिये। तिस्तै चोथन नवर मा आकर्षक कलाकृति को निर्भाण पनि उन्हेरले धेरैने करेका थिये। तिस्तै नम्बर 5 मा लिकित अभिलेक्खरो राखन सुरुवात पनि लिच्चिविकाल बाटने भायेको थियो। तिस्तैले यी पाँछटा कारण ले पनि नेपाल को इतियाजमा लिच्चिविकाल लाई सोड़ा यूग भनेरा मानियेको हो। अब चर्चा गरों लिचिबी सासन को राणितिक अवस्ता कोस्तो थियोता भने बारे मा लिचिबी काल को शुरुआत को बारे मा इतियासकारारोले तेती जानकारी प्राप्तो गरना सक्किका छरिनन अरो तो अरो पहिलो लिचिबी राजा को थिये भने पनि प्रमाण प्रस्ट हुना सक्येको छैना। लिचिबी सासन ब्यवस्ता लिचिबी नामगरेका राजा को बंग्षा भयको विश्वास करिँचा। लिचिबी राजा को बंग्षा बाटा बनेको लिचिबी बंग्षा भारत मा राजे गर्या को थियो बने नेपाल मा आउँदा लिचिब पहिलो लिच्वी राजा मानियेका सुपुस्प देव ले गरेका महतोपुन कारिहर मा पस्पतिनाथ मंदिर मा सुनको जाना हालने रा सुनको गजुर हालने काम उनलेनाई गरेका थिये भने विशास करेंछा। यसले दोस्रो नमर मा उन्ले नेपाल मा बण बेवस्ता कायम करेका थी। नमर तीन मा उन्ले नयापुर्पक प्रजा को पालन करने काम परने काम परने विश्वास करेंछ। अनि नमर चार मा उन्ले राचे मा मरयादा कायम करने कारे करेंछ। अनि अरु केही इत्यासकार हरुले जयद प्रथम लाई नेपाल को पहलो लिच्चिवी राजा भनर परि माने कासन। अब चर्चा गरू नेपाल मा राजे गरने नाम सुनियेका लिच्छिवी राजार कु बिबरन। नमर एक सुपुस्पदेब। सुपुस्पदेब ले पस्पतिनात को मंदिर मा सुन को चाना लगाय को मैंले चर्चा गरिशकेकोछु। तेस्ते अरको लिच्छिवी राजा थे हरिदत्त बर्मा। हरिदत्त बर्मा ले काथुन्डो उपतेका मा चारो टा नारायन्ड हरिदत उन्हें बिशंगु नारायन्ड, इचंगु नारायन्ड, सेश नारायन्ड, रोल चांगु नारायन्ड रहाईका छन। तिस्ते प्रचलित रहाईका अरका लिच्छिभी शासक ब्रिष्देव पनि हुन। देव ले चाबैल को चैत्य निर्माट गराय का थिए। तिस्ते अर्का चर्छित लिचिभी राजातिय धर्मदेव, धर्मदेव मानदेव का पिता थिए अनि धर्मदेव ले पस्पति मा एउटा ठूलो ब्रिष्ट धोज चर्हाय का थिए। तिस्ते अर्का चर्छित लिचिभी राजातिय धर्मदेव, धर्मदेव मानदेव का पिता थिए अनि धर्मदेव, धर्मदेव मानदेव का पिता थिए अनि धर्मदेव, धर्मदेव मानदेव का पिता थिए अनि धर्मदेव, धर्मदेव मानदेव का पिता थिए अनि धर् कराइका थि तेस्तै उन्ले विष्णु बिक्रांतको सुन्दर मुर्थी निर्माण करुका साथ साथे पुर्वर और पस्चिम मा सामन्तहलाई नियंत्रण करी बिशाल नेपाल राज्य कायम करायका थिये। तेस्तै मान्देब ले मान बिहार को निर्माण करुका साथे मानांकार नाम करेको दातु मुद्रा प्रचलन मा लियायका थिये। तेस्तै उन्ले मान ग्रिह नाम करेको एक बिशाल राज्य रवार को समित निर्माण करायका थिये। लिच्वि शासकरू को नाम लिनु पता बसंत देव को नाम पनी उल्लेक्खिर रहेको छौ, किनेकि बसंत देव जनता को भलो चाहने राजा को रुपमा परिचित राजा थिये, उनले दुतक, सर्वदंड रायक रो महा प्रतिहार जस्ता प्रतिहार राजा थिये। प्रसासिकी पत को सुरेजना गराया का थी। तेस्तै उनले चिस्टुंग को सिलालेक मा सब बन्दा पहिले नेपाल सब्द को प्रायोक समेध गराया का थी। तेस्तै बसंत देप के पाला मा देप रा गुप्त को दोयद सासन को सुरुआत समेध भायको। पिश्वास करिँच्यो। तिस्ते अर्का लिच्छिवी राजा थिये सिवदेव प्रथम। सिवदेव प्रथम को पाला मा ग्राम पांचाली हरोलाई बिकेंद्रिकरन को सिद्धानता उनसार अधिकार सम्पन्न बनाईयेको थियो। गरेको रोषिन्चाईको समेथ बेवस्ता गराएका थी। अन्शुबर्माले पसुबालनलाई प्रशान दिनुको सालसातै बैदेशिक व्यापारमा ब्रिद्धि गराएका थी। गरेलुको देगलाई प्रशान दियरा मुद्राको प्रचलन जस्ता सुधारका कारेहरु संच तिपत को सासा थे उनले भारत का राजा हर्षब बर्धन संग पनि संधि गरे र भारत संग सम्बित सम्बद्धमा सुधार लायका थी। तेस्तै उनि प्रजा कसरी खुशी हुँछन भनेर चिन्दन गरने राजा थे भनर पनि विश्वास करेंछ। उनले निर्माण्ड करायको कैलास्कुट नाम गरेको एक सुन्दर दर्बार को बारेमा विभिन यातियोरले तारिफ गरेका थी। तेस्तै अंचु बर्माले पहिलो पटक युबराज गोशना गरने परम्परा को पनी सुरुआत कराया गया थी मने बिश्रास करिण्छा। तेस्तै लिच्वी राजाहर मा अरका चर्चित राजा होन बिश्नु गुप्ता। र नारायन हिटी को नारायन को मुर्ति स्थापना कराया का थिए। लिच्छिभी राजा भिमार्जुन देव संगय को द्वेदर सासन ब्यवस्था का अर्का सासक को रूप मा बिश्णु गुप्ता ले सासन गरेका थिए। तिस्ते अर्का लिच्छिभी राजा थिए। नरन्त देव ले चीन र तिप्यल संग को सम्बधमा बिस्तार करेका थी, नापताल मा एकरूपता ल्याउनि काम करेका थी वनि भद्रा दिवास नाम करेको दर्वार निर्माट कराएका थी, उनले दोयत सासन को अंते पनि कराएका थी। तेस्ते नरेंदर देव ले एदि गर्वती स्रिमत को मिर्तु भाय मा स्रिमान लाई दन्ड दिने ब्यवस्ता पनि सुरुगराय का थिये। तेस्ते अरका उल्लेक्य लिचिवी राजा थिये जैदेव दित्ये। जैदेव दित्ये ले समाज मा आतिक जरिवना को ब्यवस्ता को सुरुगराय का थिये। उल्ले नया ब्यवस्ता लाई सुदरिट पनि पारे का थिये। कभी र बिद्वान राजा को रुपमा चिन्येका जयदव दित्य लिछिभी काल का अन्तिम सक्तिशाली साछक रहेको विश्वास करेँछ। उन्ले ग्राम पांचालीलाई न्यायक अधिकार परने प्रदान करायका थिए। लिछिभी साछन काल मा प्रसाछनिक, सामाजिक र आर्थिक कवस्ता को बारेमा चर्चा गर्नु परता। लिछिभी काल को साछन ब्योस्ता मुखेत हिंदु धर्म मा आधारी थियो। लिछिभी काल मा साहेक प्रसाछकरु प्रभुत्तोसाली भारे, द्वेद सासन पनी चलेको थियो एक समय मा लिचिबी राजारू कमजोर भयको बेलामा गुप्ताहरले आफ़ोले आफ़ैलाई महाराज धिराज गोशाना करर द्वेद सासन समय चलाएका थिये तिस्तै लिचिबी सासकरले राजारू काठुण्डो उपतेका रा आसपासका छेत्रमा सिदे रादरवार वाठ सासन संचालन करने करते थे बने बाकी भागमा सामन्तहरु द्वारा सासन ब्यवस्था को संचालन करने परम्परा कायम करेका थी। लिच्मिकाल मा मंद्रिगन रा सलाकार हरलाई अमाते बने र भन्ने करें थियो। राजा को अदिच्यता मा पसने राज सबालाई अंतरासन वा परमासन भन्ने र भन्ने करें थियो। इसले राजे भ्यवस्था को निति निर्धारन करने, राजे का महतुपुन्ड निडेहर� अन्तिम नियाय दिने सम्मेथ काम गर्ने कर्द थियो। इसरी तिस पेला को सर्वोच्छ अधालत फनेको राद्रपार पित्र हुने गर्द थियो। लिच्चि बिकाल मा सर्कारिक कारेलेहरोलाई अधिकरण वा करण फने गरिन थियो। मातिल्लो स्टर्का ठुला ठुला अध्डाहरोलाई अधिकरण वने थियो वने साना साना अध्डाहरोलाई करण वनेर नाम दिये गरियो। धार्मिक सस्तार को हेरविचार। र बिबाद सुलजाउनको लागी पस्चिमादी करण को बेवस्ता गरिये को थियो। राजसो उठाउने काम को लागी कुथेर अधिकरण स्थापना करिये को थियो। अनि पंचा पराद सम्मुदी छिनो पानो करनको लागी सोल्ला वा सुल्ली अधिकरण को बेवस्ता पनि क भनेर पाँच तरी अपराध हरुलाई बरिग्रणन गरेका थी। इसलिए बरिग्रणन गरेका पाँच उड़ा अपराध हरुमा नमर एक छोरी करनु, नमर दुई अरका को जान मारनु, नमर तिन अरका की स्वास्णी को हरनड करनु, नमर चार राज त्रोह करनु, र नमर पाँच मा इस्तार कारिमा सोहयो करनुलाई अपराध भनेर मानिं थियो। ये अपराधरो हेरनको लागी छुटा-छुटा बेवस्ता पनि गरिये का थिये। बिभा र सम्मंद विष्चेज सम्मंदी मुद्धा हेरनको लागी मापचोक अधिकरण को बेवस्ता करेको पाइँच्छ। बण बेवस्तालाई सुचारु करन र त्यसम्मंदी बिवाद मि प्रतिहर प्रमुक प्रसासक हुने करत थे। सुरच्या बेवस्ता काहिम करनको लागी सर्व धन्रनायक रो धन्रनायक पदहरु बनायेका थिये। प्रसासनी इकाईलाई ग्राम भनेर भने गरिन थियो बने व्यापारिक दृष्रीले महत्तुपन रहको इकाईलाई द्रंग भनेर भने थियो। जो आजकाल गाउपालिका वा नगरपालिका जस्ते जस्तने हुने करत थियो। ति बन्दा माथिलो इकाईलाई तला भने र भने थियो जो हालको प्रतेश जस्ते हु। अनि ग्राम मा ग्राम पांचाली हुन्दे जहां मुक्य पांचाना सदसे र एक मुख्या हुने करत थियो। आफ़ैले गर्ने गर्ने गर्ने गर् रात्तर्बार रा आस्पस का बेक्तियरोको लागी सिच्छा को समयद प्रवंध गरिये को थियो। इससेरी तेस्पेलाने मानिसरोले सिच्छा ग्रहण करनको लागी बिद्यालयहरो बनी सकेका थिये। तर ति बिद्यालयहरो रात्तर्बार रा रात्तर्बार का नजिका मानिसरोको लागी मात्र उपलब्द हुन्तियो। नर्षन को सिच्छा को केंद्रने रहको थियो भने बिश्वास करिण्छ। कला, कौशल, नाच, गान रद जात्राहर को बिगास तही प्याला प्रचुह रुपमा भयाको थियो। लिच्पि युको एक महत्तोपुन सामाजिक प्यवस्ता गोष्टि पनि हो। जो आजा पनि निवारी समाजिका गुठी को नामले प्रचलन मा रहेको छ। गोष्टिहरु जनस्तर बाटा सामाजिक रा आर्थिक कार्यारों करनको लागी स्ताफित करियाका सस्ताहरो थिये। जसलाई सर्कारी सन्रचन पनि प्राप्त हुने। लिचिबी अभिलेखारुमा 13 परकार का बिबिन्न गोष्टियरु रहेको पाइँछ। तीमदे 10 डा गोष्टियर को नाम र तिन्हेले गरने कामहरु इस परकार रहेके छन। नमर 1 पाणी गोष्टियर ले पाणी खौँने र पाणी खौँने बेवस्ता मिलाउने कामहरु थियो। तीमदे 10 डा गोष्टियर पाणी गोष्टियर ले पाणी खौँने बेवस्ता मिलाउने कामहरु थियो। यो मल्लोयुद्ध गोष्टी ले खेलका कार्यकम्भरु गर्ने, गुष्टी गर्ने र मन्रुरण्जन को ब्योध्ता गर्ने गर्ने गर्ने थ्यू। तिस्ते छोथो नौबर मा अर्छा गोष्टी ले मुर्ति बनावने काम गर्ने थ्यू। तिस्तोई पाचो नमर मा मोर्कोन मार्जन गोष्टी, मोर्कोन मार्जन गोष्टी ले समुदाय मा धारा बनाओने, बाटो बनाओने, पोखरी सफा गरने आधी सामाजिक कारियरो गरना सोहयो करदो थियो। आनि धोज गोष्टी ले धोजार को ब्यवस्ता गर्ने गर्ने थ्यो बने सना गोष्टी ले मिर्तु सस्कार गर्ना को लागी सहयो गर्ने गर्ने थ्यो। इथिये लिचिमिकाल मा प्रचलित राखा केई गोष्टी अरोको बिबरण। अब लिचिबिकालियन राजिब बेवस्ता मा आर्थिक अवस्ता को बारे मा छोटो चर्चा करो। लिचिबिकाल को प्रमुख अर्थ बेवस्ता किर्षिमा आधारी थियो। तिसले किर्षिमा उत्पातन बढ़ाउनो को लागी सरकार ले विभिन्न उपायरो गरेका थिये रधिनियोलाई कर लगाउने रधिनियोलो बाटा उपार्जन गर्ने बेवस्ता मिलाउनको लागी घरेलु कुठिल उद्योगर को स्थापना गर्ने र देश बिदेश मा बिक्रि बितराण को बेवस्ता पने लिच्छिबी काल मा गरिये को थियो। जगा को नाप बुजाउना भुमी वने सब्द तेही बेला प्रयाक भया को थियो। अन्ना को नाप बुजाउने मनिका सब्द को प्रयाक पने तेही बेला सुरुगरिये को हो। एक भुमी बराबर दुई एकर्ड जमिन रो एक मनी का बराबर एक मुरी जति अन्न हुना हुछ। किर्षिका लागी राजकुलु को बेवस्ता समेध करिये को थियो लिस्विकाल मा। अनि किर्षिमा लगाईने कर लाई भाग भने र भने गरिन थियो। लिच्छिविकाल मा कृषिको सासातै पसुपालन को बेवसाय पनि करने करिन थियो। तिस्तै घरलु तथा कुठिल उत्य घरु पनि लिच्छिविकाल मा स्थापना भायका थिये। जस्तो कि काब्रे जिला को खुपासी भने ठाउमा कपडा उत्पादन होने करते थियो। कपडालाई संस्कृत भाषामा खुरुपाशी भनेर भनें थियो। तेसले कपडा उत्पादन होने ठाउं भागुनाले तेस ठाउं को नामने खुरुपाशी ग्राम रहना गया को थियो। तेसले लिच्मिकाल मा बिमिन्न उद्योक तथा व्यापार होर को पनी पिकास नेपाल मा कास्ट उद्योग, माटाका रो दातुका सामागरिहरो उद्बादन गरने उद्योग, धुँगा सम्बन्दी उद्योग, रंग सम्बन्दी उद्योग, उनिका कपडा उद्योग, हाता त्यार का उद्योग रो तेल उद्योग हरो पनी फस्तायेगा थी। इ नेपाल को तामा को अत्यादिक माख हुने गर्द थियो। नेपाल ले फलाम, कस्तुरी, तामा रो चमबर निर्यात गर्ने कुरा विभिन्न अभिलेखर मा उल्लेक पहाईगो पाईच्छ। भारत को मोरे बन्सका सम्राट चंद्र गुप्तका गुरु कौटिल ले थ जसले एक अर्थसास्त्र को पुष्टक लिखेगाछन। उन्हे लिखेको अर्थसास्त्र को पुष्टक मा आठपाटे कालो भ्रिंगछी अर्थात राडी रो बर्शा को पानी छेकने अपशारक नेपाल मा बन्छ भन्ने उल्लेक वयाको छ। तिस्तो कम्बल को पाटिल पुत्र को बजार मा निकै मागच भनि उन्ले लिखेगाछन। इस्ते दिप्पत्र को खाद्यान उनी कपडा खुर्षानी धातु का कलात्मुक बस्तोहरु निर्यात होने गर्दते लिचिबिकाल मा। ब्यापस्ता पने निकाइने सुद्रित थियो भन्ने विश्वास करिण्छा। दन्ड जरिवाना भाट राजोसो असुलि करने अटालाई 16 भनेर भनें थियो। कुलो, पैनी, धारो समन्दी नियम उलंगन करने लाई लिंगोल अटाले दन्ड जरिवाना करने करते थियो। ब्यापारिक केंद्रलाई द्रंग भनें थियो भने ब्यापारिहरलाई सार्थ रो ब्यापारिक टुलिका नाइकेलाई सार्थ वहा भने थियो। ब्यापारिको सुरैच्याकलागी ठाउ ठाउमा सुरैच्याकर्मिहरको डफाको समित ब्यवस्ता करियोको हुन्तियो लिच्छिबिकालमा। गुल्म भनेर भने थियो। हालको नेपाली सेना को एक सुरेच्या सन्नेत्रन लाई पनि तेही नाम भाटो गुल्म भने गरिँच्छ। इससरी लिचिविकाल को बिबिन्न बेवस्तारो अहिल समो बनी प्रचलित रहेका छन्। जोस्तो की सेना मा वैका गुल्म, बलाधिपति आधि नाम हरो लिचिविकाल बाट आयाका थियो वने सामचिक बेवस्ता गर्नको लाईकी बनेका गुठियरो पनी लिचिविकाल देख रो यो प्राचिन नेपाल को अन्तिम राजबंग्रतियो। इस पछी नेपाल को इतियास को मद्देकाल सुरून्छ। मा अरको वीडियो मा नेपाल को मद्देकाल को बारे मा चर्चा गनेछ। यो लिचिबिकाल समन्दि इतियासिक जानकारी तमाले कोस्तो लाग्यो। रसाते अरको वीडियो मा मा नेपाल को इतियास को मद्देकाल को बारे मा चर्चा गनेछ। बारका बिद्यार्थियर को अन्रोध मा तैयर करियेको हो। यो सामात्रि पढ़ाईको लाई एकतिको उभयगी भायो, तेस बारे मा पनी जानकारी दिन होना अन्रोध छौ। तमाईको दिन सुबर होस, धन्यपाद। प्रस्तुत्र प्रस्तुत्र