Rządy parlamentarne II RP do 1926 roku

Wybory i Konstytucja

• Wybory do Sejmu Ustawodawczego: 26 stycznia 1919 r. (komisja konstytucyjna 30 osób).
• Konstytucja Marcowa: Przyjęta 17 marca 1921 r., wzorowana na francuskiej, weszła w życie w czerwcu 1922 r.
• Kształt ustrojowy:
  • Podział władzy: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.

Władza ustawodawcza

• Parlament: Sejm i Senat (5-letnia kadencja, wybory pięcioprzymiotnikowe).
• Zgromadzenie narodowe: Sejm + Senat, np. wybór prezydenta.
• Sejm: Inicjatywa ustawodawcza, prawo do rozwiązywania parlamentu.
• Senat: Prawo weta i zgłaszania poprawek do ustaw.

Władza wykonawcza

• Prezydent: 7-letnia kadencja, brak inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja międzynarodowa, zwierzchnik sił zbrojnych, prawo łaski.
• Rząd: Nominacja przez prezydenta, zatwierdzenie przez Sejm. Możliwość wotum nieufności.

Władza sądownicza

• Sądy powszechne: Sprawy cywilne i karne.
• Sąd Najwyższy: Najwyższa instancja w systemie sądowym.
• Sądy administracyjne: Legalność aktów prawnych.
• Sądy wojskowe: Specjalne sądy dla spraw wojskowych.

Polskie partie polityczne do 1926 roku

• Związek Ludowo-Narodowy (Roman Dmowski): Poszanowanie prawa własności, katolicyzm, antyniemieckość.
• Chrześcijańsko-Demokratyczna koalicja (Wojciech Korfanty): Katolicyzm społeczny, odrzucenie socjalizmu.
• PSL-Piast (Wincenty Witos): Reforma rolna, własność prywatna, demokracja.
• PSL Wyzwolenie (Stanisław Thugutt): Reforma rolna, przekazanie ziemi najuboższym chłopom.
• PPS (Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski): Demokracja parlamentarna, uspołecznienie gospodarki, równouprawnienie, świeckość państwa.
• KPRP (Adolf Warski): Obalenie istniejących stosunków społecznych i politycznych, budowa socjalizmu.

Prezydentura Narutowicza

• Wybory 1922: Gabriel Narutowicz (wybrany 9 grudnia).
• Zamach: Zabójstwo Gabriela Narutowicza przez Eligiusza Niewiadomskiego 16 grudnia 1922 w galerii Zachęta.
• Następstwa: Pogrzeb Narutowicza 19 grudnia, proces Niewiadomskiego, wykonanie wyroku 31 stycznia 1923.

Parlamentaryzm 1923-1926

• Krótko rządzący premierzy i częste zmiany gabinetów.
• Sukces rządu Stanisława Grabskiego (grudzień 1923 – listopad 1925): Stabilność dzięki specjalistom.
• Niestabilność polityczna: Szkodziła pozycji Polski na arenie międzynarodowej.

Podsumowanie

• Liczne partie polityczne, częste zmiany koalicji.
• Słabe łamanie stabilnych rządów i koalicji.
• Złe postrzeganie Polski na arenie międzynarodowej, pomimo sukcesów jak obrona przed bolszewikami.