Sa pagsusulat ng kasaysayan, napakahalaga ang magtanong, nasaan na tayo? Maayos na ba ang buhay sa Pilipinas? Ano ang itataya mo para sa ating kalayaan? Panoorin ang kwento ng mga bayani sa bayanan daloy ng kanilang buhay.
At, makasakali, makahanap tayo ng mga sagot sa nakaraan. Mga sagot sa hamon ng kasalukuyan. Ako si Gregoria De Jesus, isinilang noong ikasyam ng Mayo, taong 1875. Sa pook na pinagbaunan ng libu-libong sandatang ginamit sa Himagsikan, sa lugar na tinatawag na Balaguan.
Balthazar noong araw at ngayoy Pisa Mora sa bayan ng Kaloocan ako isinilang. Ang ama kong si Nicolás de Jesús ay isang maestro de obras at kantero-karpintero na naging tenyente segundo, tenyente mayroon. at gobernadorcillo noong panahon ng Espanyol.
Ang aking ina, na si Baltazara Alvarez Francisco, ay pamangki ni General Mariano Alvarez ng magdiwang ng kabite. Nay! Tingnan niyo po, oh! Ang dami-dami kong napita sa puno ng mangga natin!
At saka ang gaganda po ng mga bunga! Naku, anak, tamang-tama yan at magluluto ako ng sinigang nakanduli sa mangga. Dalawa!
Talaga po! Napasahod mo na ba ang mga tao natin sa bukid? Opo tay, napasahod ko na pa mga nag-ani sa bukid.
Sige, tawagin mo na yung kapatid mo at nang matulungan niyo akong magsahing at magluto. Sige po! Kadalas ay ako ang nasa bukid para magpatanim, magpa-ani at magpasahod sa mga manggagawa ng aking ama. Dahil pawang mga katipunero ang kanyang tyuhin na si Mariano Alvarez si Mariano Alvarez at pinsang si Teodoro Plata, isa sa mga tagapagtatag ng katipunan, hindi nakapagtatakang naging tagpuan ang kanilang bahay na mga pinunong katipunero. Isa rito si Andres Bonifacio.
Samahan ninyo akong sulyapan ang naging buhay ng lakambini ng katipunan na mas kilala sa pangalang Oryang, ang lola ng aking ina. Po, andang araw po, Tio. Oryang!
Narito ang pinsan mong si Chodoro, Nicolas! Gandaan ako po, Tio. May mga kasama si Chodoro.
Tio Nicolas, magandang araw sa inyo. Kasama ko nga pala si Ladislao Diva at si Andres Bonifacio. Magandang araw sa inyo.
Kasama mo, Ladislao. Kasama mo, Ladislao. Ladislao, magandang araw. Maghanda na tayo ng mainom. Para sa'yo.
Pahinto sa pag-ikot ng mundo Para sa isang saglit Huling halit At muling aalis Bilang ang ras ng liwanag Hindi ako makakapayag, goyang! Si Andres Bonifacio ay isang mason! Kulas, di ba sa ibang araw na nating pag-usapan yan? Hindi, meron po akong pagtingin sa anak ninyo.
Malinis po ang hangarin ko sa kanya. Nais ko po sanang hingin ang kamay ng inyong anak. Kung pahihintulutan niyo po.
Nakikita ang pagsikat ng araw. Napapaisip, narinig ng araw ating hinihiling bilang. Ang sakalan ng ama, ng anak, ng Espiritu Santo.
Amen. Mabuhay ang bagong kasal! Mabuhay!
O, ano pang inintay? Hamain na tayong lahat. Halika na, halika na.
Magsikain na kayo. Liwanag Panagdag Isat-isat Sa gabi ng araw din yaon, inianibo ko sa katipunan, sa ilalim ng sagisag na Lakambini, upang ganapin ko at tuparin ang kanyang banal na palatuntunin at simulain. Ngayon, sa araw na ito, kailangan kita bilang Lakambini. Nakambini, oriyang.
Ang isang linggo, minarapat ng mga bagong kasal na humanap ng sariling tahanan. Nakakita sila sa lugar na daang anyahan, at sa bahay na ito nagpatuloy ang pagyabong ng katipunan at ng revolusyon. Maraming salamat.
Ngayon ay malugod natin tanggapin ang mga bagong kasapi na ating gilusan sa pangunguna ni Chodoro Guerrero, Gregorio Del Rosario at Andres Flores. Sa aking pagkabatid ng buong kagalingan, sa aking pagkabatid ng buong kagalingan ng mga nilalayon at ng mga aral, ninais ng loob ko ang makisanib dito sa bagay na ito'y marapating tanggapin at makapabilang sa mga kautosahang susunod dito. Mabuhay ang malak ng bayan! Kasamang Andres.
Kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kasama mga tres, kas Pwede tayo taglay. Josefa! Maaari mo nang tuktiin ang mga lihang para sa ating mga kasapi.
Ah, maaari mo na sigurong unahin nating bigyan ng hilagaan. Matutupad kapatid na Andres. Mula noon ay nagsimula na akong gumawa ng buong sikap at labis na pagmamalasakit sa pagunlad ng kataas-taasang, kagalang-galangang katipunan ng mga anak ng bayan.
Lahat halos ng kagamitan ng katipunan, kagaya ng revolver, sandata, balaraw, timbre, at lahat ng kasulatan at kalihiman, ay nasa aking pag-iingat. Sabagat sa aming tahanan nakatira ang kalihim na Emilio Jacinto. Mahasay ang mga anak ng bayan ay inip na sa kanyang pagkagapos ay bumalikwas at nagkaisang lahat. Kaya't biglang lumaganap ang kataas-taasang, kagalang-galangang katipunan ng mga anak ng bayan.
Sino yan? Mga bagong kasapi, Andres. Tuloy kayo.
Kasi? Piyo, mga kasama. Mga bagong kasapi. Gabi-gabi ay puno halos ang aming tahanan na mga taong duminig sa tinig ng inang bayan. Madalas na kami inuumaga sa pagganap ng panunumpa.
Mas mahalaga na hindi tayo lamang mga kawalan na mas di ka na magmumasulang. Marami salamat. Sa sasabihin ng tubig, kailangan siya mahal. Bilang si Oriang sa pangkat ng kababaihan ng katipunan.
Tuwing malalaman niya na sasalakay ang mga gwardya-sibil-veterana, May mga gwardya-sibil sa paligid! ikinukubli niya ang mga armas, dokumento, at timbre ng katipunan. Aabutin siya ng hating gabi sa lansangan. Huwag lamang malagay sa peligro ang samahan na siyang susi ng kalayaan.
Thank you for watching! Ang dinaramdam ko lamang na madalas ako'y nagpapatulong sa ilang kapatid na inaasahan kong magmamalas sa akin ay hindi naman tumutulong. Sapagat kapag naalaman ng taglay ko ay mga bagay na totoong mapanganib ay pinakaiilag-ilagan ako.
Mapanganib! Mapanganib! Nakikikusap ako!
Pagkaraan ng higit isang taon, pagkatapos nilang ikasal, nagbunga ang pagsasama ni Oriang at Andres ng isang anak na pinangalanan ding Andres. Tayo na, Oriang. Mamaliman ng patay ng buwalja si Bill. Sa paraan ng dalawang buwan, nagpalipat-lipat ng tirahan ng mag-anak upang maiwasan ang pagmamanman ng mga gwardya-sibil. Ang res, natatakot ako.
Bilisan na natin. Baka abutan tayo ng mga gwardya-sibil. Halika na. Sa kasamaang palad, binawian ng buhay ang sanggol dahil sa sakit na bulutong. Nagdalamhati ang mag-asawa, ngunit kailangan ipagpatuloy ang pakikibaka.
Noong Agosto 1896, natuklasan ng Pamahalaang Espanyol ang Katipunan dahil sa mga nakumpiskang dokumento ng mga Katipunero. Ginamit ng Gwardiya Sibil ang mga ito upang maglunsad. ng malawakang pagdakip sa mga pinaghihinalaang kasapi ng katipunan.
Sapagkat kalat na halos sa lahat ng sulok ng kapuloang Pilipinas na nahuli na ang ibang kalihim ng katipunan, ang karamihan sa mga lalaki ay lumabas na ng bayan, pati si Andres Bonifacio. Nay! Oryang! Pustos!
Naku! Eh, ma'am, upo ka! Mukhang pagod na pagod ka sa biyahe.
Bakit naging isa ka? Nasaan si Andres? Bakit hindi mo siya kasama? Nahuli na ako ang ilang kalihim ng katipunan. Kaya lumabas na ako ng bayan si Andres.
Lumabas ako ng bundok ng ikaisa ng Nobyembre, 1896. At doon ako sinalubong ni Andres Bonifacio. San Francisco del Monte. Nagtuloy kami sa Balara bago pumasok sa lalawigan ng Cavite. Oriang! Andres!
Oriang! Salamat sa Diyos, nagkita tayo muli. Basta ka na.
Ang mga kasama ako. O, Oriyang. Marami akong makaaway.
Si Oriyang ay tumulong sa digmaan. ng gamot ng mga sugatan at may sakit na revolusionaryo. Punti na lang. Eh! Eh!
Balanggana, tubig. Salat. Nang ako'y kasama ng mga kawal, nang naghihimagsik sa parang ng digmaan, ay wala akong pangining sumuong sa anumang kahirapan at sa kamatayan man.
Sapagkat wala akong nais ng panahong yaon, kundi ang maiwagayway ang bandila ng kasarinlan ng Pilipinas. Nang nasa kabite si Bonifacio, lumubha ang higwaan tungkol sa liderato at estruktura ng katipunan. Nahantong ito sa bintang na pagtataksil sa katipunan ng magkapatid na Bonifacio. Nasaksihan mismo ni Oriang ang marahas na pagdakip kina Andres at Procopio at pagpatay sa kapatid nilang si Siriaco.
Sa unang araw ng isang mabilisang paglilitis, tumistigo si Oryang upang patunayang inusente ang kanyang kabiyak. Makalipas ang dalawang araw, nahatulan na ng kamatayan ang magkapatid na Bonifacio, lingid sa kaalaman ni Oryang. Lalang sinta O ayaw Maaari niyo bang sabihin sa akin kung saan niyo dinala ang asawa ko?
Dun! Baka magtanong sa bahay ng hindang. Bigyan mo ngayon.
Oo. O sa kailang mundo Hanggang may pangasang Tumanggaloy sa akin at sa'yo Tuyo, Mariano. Hanggang pagbibig ay tanig sa atin Ang linggo ko na pong hinahanap si Andres.
Wala na si Andres. Pinapatay siya ng mga kapwa-kapatid sa Katipunan. Labis na nasaktan si Oriang sa sinapit ni Andres.
At taglay ang damdaming ito nang lumikas siya ng isang Tula, alay sa kamatayan ng ama ng revolusyon na kanyang pinakamamahal na asawa. Pag bulagiliw ng ikaw ay pumanaw, katawan at puso ko ay walang paglagyan. Lakad ng dugo sa ugat ay managal. lalot magunita ang iyong palayaw.
Lubahang malabis ang aking pagdaramdam. Sa biglang pagkayakbot, ako'y panawan. Alaala ko sa iyong padaraanan at gayon din naman sa iyong katawan.
Kamusta ka? Mahari bang umiti ka muna para sa akin? Kalawang naging kaisang puso ni Gregoria de Jesus ay si Julio Nacpil. Siya ay naging kalihim ni Andres Bonifacio at iniwang tagapatnugot ng lahat ng naghihimagsit sa dako ng ilagaan. Ginanap ang pag-iisang dibdib nila sa Simbahan ng Quiapo noong 10 Disyembre 1898, matapos ang Repolusyon.
Ang walong anak ang pagsasama ni Oriang at ni Julio. Na ni Gregoria de Jesus sa mga kabataang Pilipino ang sangpong tagupilin na siya rin pinairal sa pagpapalaki sa kanyang mga anak at ako. Isang pribileyo ang maging kaanak ni Gregoria de Jesus at maging bahagi ng makasaysayang pagunita sa isang babaeng bayaning tunay na nagmahal sa ating bayan. Magmula giliw, nang ika'y pumanaw, katawan at puso ko'y walang paglakyat. Pagkat ng tuko, sa ugat ay matala, lalo magunit ang iyong palayaw.
Pagkatapos sa pag-asa ng mga kapatid, mag-iisipin ang mga kapatid.