Cümle Türleri ve Çeşitleri

Cümlenin Yüklemine Bakma

• Cümle çeşitleri için öncelikle yükleme bakılmalı.
• İsim cümlesi ve fiil cümlesi ayırımı yapılır.
  • İsim cümlesi olumsuz: yok, değil
  • Fiil cümlesi olumsuz: me, mez

Soru Tipleri

1. Ögelere Göre Farklılık:

   • Sıralama farklılığı: Kurallı (düz) cümle ve devrik cümle.
   • Eksiltili cümle: Yüklem var ama eksik bırakılmış.

2. Anlamına Göre Farklılık:

   • Olumlu ve olumsuz cümleler.
   • Biçimce olumsuz, anlamca olumlu olabilir: "İstemiyor değilim" -> Olumlu

3. Yapısına Göre Farklılık:

   • Basit, türemiş, birleşik cümle.
   • Cümle yapısı: basit, birleşik (girişik, şart, iç içe), sıralı ve bağlı.

Yüklemine Göre Cümleler

• Fiil Cümlesi:
  • Örnek: "Hayat geç kalanları hiç affetmez." (fiil cümlesi)
• İsim Cümlesi:
  • Olumsuz yapılınca: "O değildir." (isim cümlesi)

Öge Dizilişine Göre Cümleler

• Kurallı Cümle: Yüklem sonda.
• Devrik Cümle: Yüklem sonda değil.
• Eksiltili Cümle: Üç nokta varsa.

Anlamına Göre Cümleler

• Olumlu Cümle: Eylem gerçekleşmişse.
• Olumsuz Cümle: "Yok", "değil" gibi ifadeler varsa.
• Biçimce Olumsuz, Anlamca Olumlu:
  • Çift olumsuzluk pozitif anlam doğurur: "İstemiyor değilim."

Yapı Bakımından Cümleler

• Basit Cümle: Tek yüklem, fiilimsi yok.
• Birleşik Cümle:
  • Girişik Birleşik: Fiilimsi var.
  • Şart Birleşik: Şart kipi kullanılmış.
  • İç İçe Birleşik: Aktarma söz var.
• Sıralı Cümle:
  • En az 2 yüklem, virgül veya noktalı virgül ile ayrılır.
  • Bağımlı Sıralı: Ortak öge var.
  • Bağımsız Sıralı: Ortak öge yok.
• Bağlı Cümle: Bağlaçlarla bağlanır, en az 2 yüklem.

Uygulama Örnekleri

• "Acele giden ecele gider." Atasözü, atlaşmış sıfat fiili içerir.
• Bağımsız sıralı cümle örneği: "Ak gün ağırtır, kara gün karartır."
• "Dereyi görmeden paçayı sıvama." İçinde zarf fiil bulunan olumsuz cümle.

Dersin sonunda cümle türleri ve çeşitleri üzerine detaylı bir inceleme yapılmış, örneklerle pekiştirilmiştir.