Evet arkadaşlar cümlenin ögeleri konusunu anlatmıştık. Şimdi hemen akabinde cümle türleri, cümle çeşitleri ile beraberiz. Cümle çeşitlerinden söz edildiğinde hemen cümlenin yüklemine bakılmalıdır.
Bakın arkadaşlar ben bu... Konuda öğrencilerin soruyu çok doğru anlayamadığı için yanlış yaptığını çok fark ettim. O nedenle özellikle soru köklerine bir bakalım. Aşağıdaki cümlelerden bakın cümle ifadesi geçti. Hangisi yüklemine...
Yüklemine göre diğerlerinden farklıdır. Eğer cümle yüklemine göre diğerlerinden farklıdır ya da yüklemine göre diğerlerinden farklıdır diyorsa isim cümlesi fiil cümlesi olur. Peki hocam isim cümlesi olduğunu olumsuz yapın.
Yok ya da değil olumsuz yaparsan isim, me ya da mezle olumsuz yaparsanız fiil cümlesi oluyordu. Diğer bir soru tipi aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerinin sıralanışı bakımından diğerlerinden farklıdır? Eğer öge dizilişine göre sorarsa kurallı, yüklem sonda olursa diğer adı düz. Eğer yüklem sonda olmazsa devrik, yüklem olmazsa demiyorum yüklem olmadan cümle olmaz. Yüklem var ama söylenmesi size bırakılırsa eksiltili cümle olur.
Mesela 3 nokta varsa otomatikman eksiltili cümle olacaktır. Bir başka soru tipi aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamına göre diğerlerinden farklıdır? Anlamına göre arkadaşlar olumlu cümle... Ya da olumsuz cümle olabilir. Bir başka soru tipi.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi? Yapısı bakımından dikkat edin. Bak sözcüğün yapısını sorsa. Mesela ne gibi arkadaşlar?
Ağaçlık gibi. Sözcüğün yapısını sorsa basit türemiş birleşik olur. Ama cümlenin yapısı ve sözcüğün yapısı farklıdır. Cümlenin yapısını sorduğunda basit birleşik, sıralı ve bağlı cümle olacaktır.
Evet, yüklemine göre ya da yüklemin türüne göre. Ne oluyordu arkadaşlar yüklemine göre ya da yüklemin türüne göre? Ya isim cümlesi oluyordu ya da fiil cümlesi oluyordu.
Hadi bakalım. Hayat geç kalanları hiç affetmez. Affeder, affetmez. Zaten mezmazı kullanmış. O zaman fiil cümlesi.
Körfezindeki dalgın suya bak göreceksin. Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde. Bak, bakma fiil cümlesi.
Göreceksin, görmeyeceksin. Fiil cümlesi A. Buraya dikkat etmenizi istiyorum. Durmakta. Fiil konusunu anlatırken söyledim.
Eğer cümlenin yükleminde mektamakta varsa arkadaşlar bu mektamakta yerine bir yor getirin. Durmakta duruyor. İşte bu da ne olur biliyor musunuz?
Çok ama çok dikkat edin. Fiil cümlesi olur. İşte buranın yıldızı sizi yıldız yapacak özellik kesinlikle buydu. Gönül kimi severse güzel olur. 1995 Üniversite sınavı sorusu.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi isim cümlesidir? Aşıkkı, gönül, kimi severse güzel odur, yüklem odur, olumsuz yapın o değildir isim cümlesi. Bakın 2 saniyelik bir soru oldu arkadaşlar. Köşede kar içinde can veren çocuklar var. Varı olumsuz yapıyorum yok.
Var yokun karşıda olursa ne cümlesi? İsim cümlesi. Yıldız geldi.
Tek amacı üniversiteyi... kazanmaktı dedi. Arkadaşlar cümlenin yüklenmesi bakın burada mekta makta yok.
Maktı var. Yani kazanmak bir eylemin adıdır. Harekettir.
İsim fiildir. Fiilimsidir. Soru şu hocam cümlenin yüklenme fiilimsinden oluşursa fiil cümlesi mi?
İsim cümlesi mi? Arkadaşlar unutmayın şunu. Fiil cümleleri isim cümledir diye bir soru sorulduğunda cümlenin yüklenme fiilimsidir olduğunda çekin onu. Kazanmaktım.
Kazanmaktım. Kazanmaktı. Kazanmaktık. Kazanmaktınız.
Kazanmaktınız. Çekimlenmekteler. Saçma oldu.
Fiiller çekimlenmez. Pardon fiiller çekimlenir. Ama fiilimsiler çekimlenmez. Arkadaşlar fiilimsiler yüklem olduğu zaman ne cümlesi olacak?
İsim cümlesi olacaktır. Çok önemli bir not bu. Evet öge dizilişine göre sorduğunda yüklemin yeri önemli. Akasya ağacının dallarına kuşlar konardı. Yüklem sonda.
O zaman kurallı. Diğer adımda izin pekiştin. Düz cümle. Geceliğin bir söz bölü. Böler uyku mu?
Böler yüklem. Yüklem sonda değil devrik cümle. Hatalarınızdan ders almanız çok erdemli davranış bence.
Hatalarınızdan ders almanız bence çok erdemli davranış diyor. Ama yüklem sonda değil arkadaşlar. Değirik cümle.
Bakın 3 nokta varsa otomatikman ne vardı siz söyleyin. Eksiltili cümle vardı. Anlamına göre derken bir eylemin yapıldığını, yapılabileceğini, bir varlığın bulunduğunu... Bunu ifade eden cümleler olumlu cümlelerdir.
Sakın ama sakın olayı duygusal açıdan bakmayın. Yengeç burcu olabilirsiniz, balık burcu olabilirsiniz. Cümle sizi üzebilir ama buna olumsuz cümle demeyin. Gerçekleşip gerçekleşmeme meselesi var.
var. Duygu meselesi yok burada. Küçük kız amansız hastalıktan öldü. Sakın merhamet gösterip de bu olumsuz bir şey.
Küçük kız öldü demeyin. Sadece yüklem endeksinin öldü. Ölme eylemi gerçekleşiyorsa olumlu cümle olacaktır. Mutluluk düşünecek halim yok.
Bakın olumsuz bir ifade. Yok diyor. Olumsuz cümle. Sevimli değilmiş anlattıkları gibi. Sevimli değilmiş.
Demek ki sevimlik özelliği yok burada. O zaman kesinlikle nasıl? Nasıl bir cümle? Olumsuz cümle olacak arkadaşlar.
Biçimce olumsuz, anlamcı olumlu derken yüklemde herhangi bir olumsuzluk eki varsa biçimce olumsuz olacak ama anlamcı olumlu olabilir. Oraya gitmeyi istemiyor değilim derken bakın iki tane olumsuzluk var. Şey gibi matematikteki gibi eksiyle eksinin çarpımı ne oluyordu?
Artı iki olumsuzluk anlamcı olumlu olur. Bakın biçimce olumsuz değil meme var ama oraya gitmeyi istemiyor değilim istiyorum demektir. Yani ama Anlamca olumlu olacaktır.
Bu dükkanda yok yok evet iki tane olumsuzluk var. Ama iki olumsuzluk bu dükkanda her şeyin var olduğunu gösterir. Anlamca olumlu. Ben seni hiç sevmez miyim diyor arkadaşlar.
Bakın mezmaz var biçimce olumsuz. Ama anlamına baktığımızda ben seni hiç sevmez miyim ne demektir? Severim demektir. Anlamca olumludur.
Biçimce olumlu anlamca olumsuz. Demek ki arkadaşlar yüklemde herhangi bir olumsuzluk eki olmayacak. Ne aklını... beğenmeyeni gördüm.
Ne tarihini beğeneni. Arkadaşlar bir şey dikkat etmeseydim. Yüklemlere bakıyorum. Bir tane yüklem gördüm. Ama bir şeye dikkatimi çekti.
Neye bağlıcı kullanıldığı cümleyi ne yapıyor? Bak biçimce olumlu bu ama görmedim anlamına geliyor değil mi? Ne aradı ne sordu.
Aradı sordu biçimce olumlu ama anlamca aramadı sormadı gibi. Buralarda market ne gezer? Bakıyorum yükleme olumsuzluk eki yok.
Biçimce olumlu ama anlamca market Paket yok demek istiyor. Anlamcı olumsuz. Bu sözleri ben mi sarf etmişim?
Bakın biçimce olumlu, olumsuzluk ekiyor. Ben sarf etmedim demek istiyor. Anlamcı olumsuz. Bu ortamda gel de çalış.
Biçimce olumlu ama çalışılmaz diyor. Anlamcı olumsuz. Yapı bakımından cümleler. Dikkat edin demiştim.
Sözcüğün yapısını değil cümlenin yapısını soruyor. Yapı bakımından cümleler sorulduğunda ilk önce yüklemin sayısına bakmamız gerekecek. Basit ve birleşik cümlede tek yük. yüklem. Sıralı ve bağlı cümlede en az kaç yüklem olacak arkadaşlar?
2 yüklem olacak. Basit cümlede tek yüklem vardır. Tamam. Doğru. Ama yüklem dışında, bakın yüklem dışında bu çok önemli bir ifade.
Biraz sonra çeldireceği bakacağız. Fiilimsi yoktur. Aktarma söz yoktur. Şart eki yoktur.
Bakın şimdi. İyi bir oyunun son söze ihtiyacı yoktur. Yüklem ne? Yoktur. Kaç tane yüklem var arkadaşlar?
1. Bir tane yüklem varsa ya basit ya birleşik. Çeşit cümle oluyordu. Yüklemi kapattım.
Neyi kapattım biraz sonra daha iyi anlayacaksınız. Baktım. Fiilimsi var mı?
Yok. SSA var mı? Yok.
Başkasına ait bir söz var mı? Yok. Yüklem bir tane ama diğerleri yok. O zaman sen basit cümle diyeceksin. Bir kış günü sabahında emekli orman memuru ve iki oğlu evlerinden atlarıyla şehre doğru yola çıktı.
Evet yüklemi buldum. Bir tane yüklem var. Bakıyorum arkadaşlar. Arkadaşlar ne fiilimsi ne SSA ne de başkasına ait bir söz var. Başkasına ait bir söz görüyorum.
Çok uzun bir cümle ama kesinlikle. Nasıl bir cümle? Basit cümle. Kafanızda şöyle bir algı varsa atın ona. Basit cümle kısa cümledir diye bir şey yok.
Tek isteği tüm dünyayı gezmekti. Cümlenin yüklemi. Kaç tane yüklem var? Bir tane. Ya basit ya birleşik cümle olacak.
Yüklemi kapatıyorum. Fiil imsi, ssa, başkasına ait söz göremedim. O zaman nasıl cümle arkadaşlar? Basit cümle.
Ama bakın niye bunu özellikle yaptım biliyor musunuz? Gezmekti derken yüklemi. Yüklemde ne var arkadaşlar?
Fiilmsi var. Ama bana ne? Çünkü yüklem dışında olması gerekiyor o fiilmsinin, ssa'nın başkasına ait sözü. O nedenle bak ısrarla neyi kapattım?
Yüklemi kapattım. Evet yıldızımız burada bu olacak. Dikkat edin. Evet arkadaşlar birleşik cümlede de tek yüklem var. Ama yüklem dışında mesela girişik birleşik cümle ise fiilimsi ya da fiilimsiler var.
Girişik cümle, birleşik cümle de fiilimsi olması. Nasıl demek? Şart birleşik Yüklem dışında şart kip ile çekimlenmiş sözcük olması demek. İç içe birleşik diğer adıyla kaynaşık cümle yüklem dışında aktarma söz olması demek.
Hadi bakalım. Acele yürüyen yolda kalır. Yolda kalmak yüklem. Kaç tane yüklem var? Bir tane ya basit ya da birleşik.
Yüklemi kapatıyorum. Yürüyen en an sıfat fiil var. Yüklem dışında fiilimsi var mı?
Var. O zaman yüklem dışında fiilimsi varsa adını yukarıdan bulalım. Yereşik.
Birleşik cümle. Akrabanın akrabaya ettiğini akrep etmez diyor. Etmez yüklem.
Kaç yüklem var? Bir tane. Basit ya da birleşik.
Yüklemi kapattım. Anası mezar dikecekmiş. Dikdik var. Yüklem dışında fiilimsi var arkadaşlar. O zaman girişik, birleşik cümle olacak.
Samimiyetine inanırsa bağışlar onu. Yüklem bağışlar. Tek yüklem var. Basit ya da birleşik.
Yüklemi kapattım. İnanırsa derken... SSA var.
O zaman şart birleşik. Evet bakın ne kadar güzel yöntemi bilince. Aragon muttaş yoktur der. Yüklem bir tane.
Basit ya da birleşik. Yüklem dışında başkasına Aragon'a ait bir söz var mı? Var.
O zaman iç içe birleşik ne oluyordu arkadaşlar? Cümle oluyordu. İşte bakın bu kadar basit olacak. Peki sıralı cümle ne? Sıralı cümlede en az kaç tane yüklem olmalı?
Olması gerekir arkadaşlar. 2 tane. Hocam 2 tane yüklem var ama içinde fiilimsi var. Bana ne?
Dediğim gibi. Yüklem 2 tane olduğunda isterse hepsi fiilimsi olsun. Artık birleşik cümlede bir şey olmaz.
Sıralı ya da bağlı olacaktır. Sıralı cümleler virgül ya da noktalı virgülle bağlanacaktır. Ortak öge varsa bağımlı ama ortak öge kullanmazsa bağımsız diyeceğiz.
Hadi beraber bakalım. İnsanlar günümüzde sevgiyi çöpe attılar. Nefreti kucakladılar. Kaç yüklem var?
2. O zaman. basitle de birleşip olma şansı ortadan kalktı. Sıralı ya da bağlı olacak. İki yüklem var.
Noktalı virgül var. O zaman sıralı cümle. Bakalım öge ortaklığı var mı? Atan kim?
Arkadaşlar, insanlar. Kucaklayan kim? Yine insanlar. Bakın öznenin ortak olduğunu gördüm.
O zaman bağımlı, sıralı cümle. Ev alma, komşu al. Alma, al. İki yüklem var.
Virgül var. O zaman sıralı cümle. Bakalım öge Öge ortaklığı var mı?
Sen alma sen al. Evet gizli özne olsa da öge ortaklığı kabul edilir arkadaşlar. Bağımlı sıralı cümle. Siz kendinize inanın başkaları da size inanacaktır. İnanın yüklem inanacaktır yüklem bir gül var.
O zaman sıralı cümle. Bakalım öge ortaklığı var mı? Siz inanın özne.
Kime? Kendinize dolar ütümleş. İnanacaktır kim? Başkaları özne.
Kime? Size dolar ütümleş. dolar yüklü.
Hiçbir öge ortaklığı yok. Hepsinin ögesi farklı farklı. O zaman bağımsız sıralı cümle. Yıldız geldi.
Ölmez yüklem. Sararır yüklem. İki yüklem virgülü var. Sıralı cümle.
Kim ölmez? Borçlu ölmez özne. Ne sararır? Benzi özne. Sakın buna borçlu ölmez, borçlu benzi falan demeyin.
Özneler farklı. O zaman bu da ne oldu arkadaşlar? Bağımsız sıralı cümle oldu. Dikkat edin.
Peki bağlı cümle neydi hocam? Cümleler birbirine bağlaçlarla bağlanır. Vicdanı tertemizdi. En az iki yüklem olması lazım.
Unutmayın. Bazı arkadaşlar cümlede bağlacı görüp direkt bağlı cümle yazıyor. Yüklemlerin iki olması şartı unutmayın. Tertemizdi yüklem. Kullanmamıştı yüklem.
İki yüklem bağlaç. Bağlı cümle. Süslemiş, tutmamış yüklem. İki tane yüklem var.
Bağlaç. O zaman bağlı cümle. Evet ara sözü daha önceki konuda.
Konumuzda görmüştük arkadaşlar. Bir soru yapalım. Yukarıdaki atasözleriyle ilgili belirtilenlerden kaçı yanlıştır? Güzel bir soru.
Planet kitabından bir soru. Atasözünde atlaşmış sıfat fiili vardır diyor. Bakalım.
Acele giden ecele gider. Acele giden insan. Doğru. Atlaşmış sıfat fiili var. Bu doğru.
Adamak kolay ödemek güçtür atasözü. Bağımlı sıralı cümledir diyor. Bakalım kolay yüklem.
Güç yüklem kolay olan ne? Adamak. Güç olan ne? Ödemek. Ama bağımlı değil arkadaşlar.
Neden? Çünkü ögeler farklı. O zaman bu bağımsız bir sıralı cümle olur.
Yanlış. Atasözü cümleleri özne ve yüklemden meydana gelen bağımsız sıralı cümledir. Bakalım.
Ak gün ağırtır. Kara gün karartır. İki yüklem var.
Virgül var sıralı cümle. Akşi ağırtan ne? Ak gün. Karartan ne? Kara gün.
Evet. Gerçekten özne ve yüklemden oluştu. Bağımsız sıralı cümle.
Bu da doğru. Bal tutan parmağını yılar atasözü. Özne nesne ve yüklemle oluşan etken çatılı bir cümledir. Yalar yüklem. Yalayan kim?
Bal tutan özne. Neyi parmağını? Belirtili nesne.
Özne nesne ve yüklemle oluştu. Yalayan da bal tutan olduğu için etken doğru. Dereyi görmeden kaçıya sevme atasözü. İçinde zarf fiil bulunan olumsuz bir cümledir.
Evet olumsuz bir cümle. Görmeden derken de zarf fiil var. Bu da doğru. O zaman sadece...
Sadece bir yanlış. Evet bir mikrofonu dersimizin daha sonuna geldik.