Hello mga kabataang makabayan! Welcome sa Araling Panlipunan with Ma'am Ivy, ang inyong digital classroom para sa mas makabuluhan at makulay na pag-aaral ng Araling Panlipunan. Handa na ba kayo? Tara na at simulan ang ating paglalakbay. Mag-aaralan natin ang nakaraan para sa mas maliwanag na kinabukasan.
What's up, class? Handa na ba kayo sa panibagong paglalakbay? Bay sa kasaysayan, ngayong araw, dadalhin tayo ng ating araling sa kabilang panig ng mundo, sa Mesoamerika at kabundukan ng Andes.
Dito natin makikilala ang mga sinaunang kabihasnan tulad ng Olmec, Maya, Aztec at Inca na may makukulay na kultura, kahangahangang sining at kahisayan sa agham at pamahalaan. Tara natuklasin! kung paanong ang kanilang kaalaman at gawi ay nakaambag sa kasaysayan ng daigdig. Makinig ng mabuti dahil siguradong may matutunan ka.
Isa sa layunin natin ngayong araw ay ang siguraduhin natin makakamit natin ang mga ito habang tinutuklas ang kabihasnan ng Mesoamerika at Andes. Kaya, ihanda ang isipan at puso! sa panibagong kaalaman.
Kaya naman, focus tayo. Ito ang goals natin today. Makinig ng mabuti at sabay-sabay nating bigkasin ang kasanayang pampagkatuto. Ready na?
Let's go! Nasusuri ang kalagayang geografikal ng mga sinaunang kabihasnan sa Asia at iba pang bahagi ng daigdig. Mga layunin A.
Naipapaliwanag ng mga mag-aaral ang mga katangian at kalagayang geografikal ng kabihas ng Mesoamerika at Andes, Olmec, Maya, Aztec at Inca at kung paano ito naka-apekto sa kanilang pamumuhay. B. Naipapakita ang paggalang sa kontribusyon ng sinaunang kabihasnan sa kasaysayan.
At C. Nakakagawa ng Venn diagram na nagpapakita ng pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihas ng Olmec at Maya. Review time na! Panahon na para patunayan na naaalala mo pa ang natutunan natin. I-level up mo na yan. Ipakita mo na.
Kung gaano ka kahanda para sa susunod nating araling. Alright mga besi, tingin-tingin muna tayo sa screen. Look closely.
Mapapansin nyo bang parang may pa-ancient vibes? Yung design, hindi basta-basta. Ngayon, ang tanong ko.
Anong napapansin ninyo sa mga gusaling yan? Drop your sagot at huwag mahiya. Ngayon, ihanda ng energy mo, ilabas ang talino, at huwag kalimutang mag-enjoy.
Laban lang! Game na game to! Tingnan natin kung gaano nakalalim ang iyong pagkakaintindi sa ating aralin. So, game na besh!
Simulan natin to! So, nandito na naman tayo sa activity ng Tama o Mali. Kung feel niyong tama, sabihin tama.
Kung amoy red flag, sabihin mali. Walang hula-hula. Dapat sure ka para di ka mastan.
Gets? So, quick think na tayo. Ang hieroglyphics ay isang uri ng sinaunang sistema ng pagsusulat na gumagamit ng mga simbolo at larawan.
Five seconds? Ready? Ang tamang sagot ay tama.
Tama o mali? Ang chinampas ay isang uri ng pagkain mula sa Mexico na ginawa ng mga Aztec. Alright, ilabas mo ng brain cell mo. Go!
Tamang sagot ay mali. Ang chinampas ay hindi pagkain, kundi isang floating garden o parang taniman sa ibabaw ng tubig na ginamit ng mga Aztec. Paray ang luntiang raft na taniman ng gulay sa gitna ng lawa.
Ang Aztec, diba? Tama o mali? Ang quipu ay isang sistema ng pagbibilang at pagtatala gamit ang mga buhol na tali. Five seconds, parang clash lang sa middling. Bilis, desisyonan niyo na.
The correct answer is tama. Tama o mali? Ang city-state ay isang lungsod na bahagi ng isang malawak na imperyo. at pinamumunuan ng isang hari lamang.
Walang AFK dito ha? 5 seconds, go! Ang tamang sagot ay mali. Siyempre, hindi yan under sa isang emperor mga besh. Independent yan.
May sariling rules, own drama, at sariling mayor. Parang single and thriving na city. Ganon, tama o mali? Ang terrace farming ay isang sistema ng pagsasaka sa matarik na bahagi ng bundok gamit ang hagdang-hagdang taniman.
Paunahang mag-isip, parang rank game to. 5 seconds! Ang tamang sagot Ay tama, tama o mali? Alu ay isang uri ng templo kung saan sumasamba ang mga Inca. Timer starts now!
Don't lag, baka mapag-iwanan ka ni Grock. Ang tamang sagot ay mali. No mga besh, hindi siya church.
Ilu is like your barangay or family group chat na laging nag-aambagan sa chores. Hindi lugar ng dasal, kundi lugar ng gawa at tulungan. Tama o mali, ang colossal heads ay mga higanteng ulo na inukit ng mga olmek na maaaring sumisimbolo.
sa kanilang mga pinuno. Isip-isip, sino ang MVP sa sagot? 5 seconds!
Ang tamang sagot ay tama! Handa na ba kayo? Tuklasin natin ang kabihas ng ito.
Parang exploration sa Minecraft. Pero this time, History ang treasure natin. Game na?
Let's explore! Tara! Alamin natin to ng mas matalim. Alam niyo ba na bago pa man dumating ang mga dayo, may mga kabihas ng umusmong na sa Amerika, matatag, malikhain, at rooted sa kalikasan. Parang halaman, hindi mo agad makikita ang pinaghirapan sa sinila.
Pero pag inalagaan, boom! Uusbong ang isang hardin ng kultura, talino at galing. Kaya tara, alamin natin kung paanong nag-grow ang mga sinaunang sibilisasyon na parang garden na full of life bago pa man sila na abot ng mundo.
Introducing, kabihas ng Olmec. Ang Olmec. ay unang umusbong sa baybayin ng kagubatan sa paligid ng Gulf of Mexico, sa mga lugar ng Veracruz at Tabasco.
Ang timeline? Around 1,200 BCE to 400 BCE. It was long before any Europeans.
All-Mex na yan. Grabe! Isipin mo yan.
May advanced culture na sila kahit wala pang Wi-Fi. Legit, nalakayin naman natin ang kalagayang geografikal. Matabang lupa?
Check. Malapit sa ilog? Check.
Tropikal na klima? Double check. Perfect combo to para sa pagtatanim ng mais at mga root crops tulad ng kamote at yam.
Farm life pero ancient. Versyon, walang tractor pero maangas. So, alam niya na class, kapag fertile ang lupa, umuusbong talaga ang kultura. Parang kapag may magandang vibes, gloom din tayo. Matatagpuan sila sa tabing dagat at sa mga lambak ng ilog.
Lalo na sa ilog, coats a cocoas. Sarap na location, diba? May gubat, may ilog, may resources, may putik para sa palayok, at basalt para sa sculpture.
Literal na nature ang supplier nila. Kita niya na class? Kapag blessing ang kapaligiran, creative din ang tao. Resourceful sila kasi alam nilang gamitin ang nasa paligid nila.
Grabe! Mataas ang ulan dito, kaya hindi problema ang tubig. Hello! Irrigation goals!
Sobrang blessed din sa biodiversity. Kasi, yung mga hayop at halaman dito, hindi lang basta tanawid. Ginagamit sila sa pagkain at gamot. Ang lupet, diba? Parang nature version ng multitasker.
Kaya naman mga anak, ang galing talaga ng Olmec. Ginamit nila ang biyaya ng kalikasan para mag-iisip. mabuhay at umasenso. Kaya dapat, matuto rin tayong alagaan nito.
Hashtag, baka Olmec yarn. Unang magpauso ng hieroglyphics at calendar, Olmec yan mga anak. At yung giant stone heads, literal na big head. Pero hindi yabang ha, posibleng tribute yan sa leaders nila. You know?
Art plus history equals iconic. Kaya naman, hindi lang drawing o bato ang iniwa nila, kundi kultura at sistema. Saan ka pa? Kung may nanay sa lahat ng Mesoamerican civilizations, si Olmec yun. Yes, sila ang OG, the blueprint, ang ina ng kabihas ng Mesoamerica.
Dahil sa kanila, may foundation ng Maya, Aztec at iba pa. Big respect! Kaya tandaan, kapag walang Olmec, baka wala rin Maya o Aztec. Hashtag, respect the root.
Let's go deep into the jungle, literally. Dito sa makakapal na kubat ng Yucatan Peninsula, Nagsimulang umusbong ang mga Maya. Ang timeline nila? Super haba! 2000 BCE to 900 CE.
Parang sila na ang pinakamatagal sa relationship with history. Solid ang contribution ng Maya. Matatalino, organized, at may sariling writing system.
Sila ang brains ng Mesoamerica. For real! Imagine farming in the middle of the jungle. Tapos, sa bundok pa. Walang easy mode dito.
Pero, kaya ng maya yan. Gumamit sila ng slash and burn technique para makapagtanim sa gubat. At terracing naman sa mga burol.
Slash and burn? Easy! Putol sunog ng tanim para mapataba ang lupa. And then tanim uli.
That's the farming of Maya. Literal na level up. Kaya naman, ang galing-galing nila.
Di lang sila matalina sa math at astronomy. Pati farming skills nila, pang malakasan. Grabe talaga tong mga ancient na to. Hindi lang basta survival ang alam, kundi innovation. May calendar system sila na parang planner ng life.
May hieroglyphics writing, parang ancient version ng IG captions. Tapos, may chinampa farming si Aztec, parang floating gardens. Di ba ang syosyal? At terrace farming para sa bundok si Inca.
May pasteps pa. Huwag din kalimutan ang road network nila. At syempre, ang Machu Picchu at pyramid temples.
Literal na goals sa architecture. Kaya class, kapag sinabi mong mahirap ang school, isipin mo muna, sila nga noon walang calculator, pero ang lalayo nang narating nila. Mga besh, imagine this, nagtayo ka ng buong city sa gitna ng L.A.K.E. Oo, ng lake. Yup, ganun ka-visionary ang mga Aztec. Walang lupa, gagawan niya ng paraan.
Ang Lake Texcoco, parang Minecraft level build. Pero real life, kung sila nga nakagawa ng lungsod sa gitna ng tubig, kayo kaya, kayang magpasa ng output ang time? Peace! So, class?
Tingnan niyo tong nasa picture. Imaginin niyo rin na nakatira ka sa gitna ng lake, pero hindi ka nagpatalo. G ka pa rin mag-farming. Kaya, gumawa sila ng chinampas o floating gardens. Literal na tanim sa baylangoy vibes.
At para makatawid, gagawa sila ng tulay at causeways para wala ng traffic sa bangka. Kung ang Aztec nga may garden sa gitna ng lawa, ikaw, dapat kaya mo rin mag-balance ng Akads at Roblox. Mga Bessie, pag-usapan naman natin ng mga Inca.
Sila ang nasa kabuntukan ng Andes. And yup, literal silang nakabase sa taas. Parang cloud level in real life.
From 1,400 to 1,533 CE, sila ang legit mountain kings and queens. Kung sila, kayang magplantita mode kahit nasa bundok? Ikaw din, kaya mo yan!
Kahit walang signal sa room, ang Inca? Sa taas ng bundok sila nakatira. Legit cloud chasers.
Dahil mataas at malamig, hindi sila nagpatalo. Nag-terrace farming sila. Parang plantita goals pero on another level. Pas, gumagawa pa sila ng irikasyon at tulay. para mag-connect ng towns.
Kaya, huwag magreklamo kung may stairs lang sa school. Sila nga bundok, nilakad. Tingnan niyang nasa picture. Wala silang alphabet, pero may... Kuipu!
Yes! Tali-tali lang, pero pang-record yan ang info. Parang old school Google Sheets. At di lang yan, sila ang may legit na Inca Road System.
Parang walking goals kahit walang grab. At ang architecture? Machu Picchu era. Parang IG-worthy Airbnb sa taas ng mundok.
Baka nga mas organized pa sila sa atin ngayon, di ba? Alam nyo ba? Legit si Inca sa organisasyon.
May sentralisadong gobyerno, meaning lahat controlled at syempre coordinated. Parang may sariling government app sila. Tapos, may iLU. Hindi yan pangalan ng K-pop group ha. Yan ang community system nila.
Barangay na family goals. Pagsama-sama, mas manali ang asenso. Ganern!
May agrikultura rin na may engineering vibes. Grabe yung terrace farming nila. Parang cropped up, pero sa bundok.
Plus, big brain moves din sa infrastructure at panitikan. Tapos, sobrang high level din ang art at faith life nila. Walang tapon sa inka.
Lahat may ambag. Lahat may silbi. Solid, di ba? Gamitin ang utak, puso, at teamwork skills para sagutan ng activity natin ngayon.
Kaya naman, let's G! Hands on muna tayo. Alright class, let's compare and contrast. Gumawa tayo ng Venn diagram para makita ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Olmec at Maya. Isipin niyong parang matching game to.
Alin ang pareho at alin ang unique. Let's go! Parang hanapan ng similarities at differences. Very easy.
I'll give you more time to do this. Ito na ang chance niyong ipakita kung gaano niyo naintindihan ng lesson. Walang pressure.
Basta, enjoy lang habang natututo. Sabay-sabay nating ipractice ang natutunan. Hmm, paano nakakaapekto ang anyong lupa sa kabuhayan ng mga Olmec at Maya?
Ma'am, ako po. Okay Mochi, anong sagot? Malaking tulong ang anyong lupa sa kanila kasi doon sila nagtatanim, ma'am, yung mga Maya po.
Sa mataas na lugar sila natayo ng mga lungsod, kaya natutusin ang gumawa ng peris farming. At yung mga almek naman po, malapit sa tabing dagat, kaya madali silang nakikipagkalakalan. Alright, very good.
Next question na tayo. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga sinaunang kabihasnan sa Amerika? Ma'am ako po! Alright Nuna Blocks, ikaw naman! Yes ma'am!
Lahat po sila ay nagtatanim para sa agrikultura. Sumasamba din po sila sa maraming Diyos. May mas sariling pamahalaan at leader. Siyempre marunong din po sila sa arkitokultura at lalendaryo. Ang pagkakaiba nila, sa Ormec, sila yung unang kabihasnad.
At may higanting ulo na bato. Ang Maya naman po may sariling sulat. At advanced sa kalendar, ang Aztec naman po may floating gardens at lungsod sa gitna ng lawa. Habang ang Inca naman, may terrace po na farming at gumamit ng quipu, tali bilang panulat. Okay, sinabi mo ng lahat, Luna Blocks.
Good job! Next question. Paano naka-apekto ang kapaligiran? Sa paraan ng pamumuhay ng mga Olmec, Maya, Aztec at Inca.
Mama ko po. Alright, Feo Beats. Anong sagot? Ang Olmec po ay nagtanim at nakipagkalakalan sa tabing dagat. Ang Maya naman po ay gumamit po ng erigasyon sa kagubatan.
At ang Aztec, lumikha ng floating garden sa lawa. Inca? Kumamit po ng Dairies Farming sa bundok.
Okay, natatandaan niyo naman palang lahat. Very good kayo dyan. Ayan, class.
Ang galing ninyo. Ngayon, alam na natin kung paano naka-apekto ang kapaligiran sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Kaya naman, subukan natin kung gaano karami ang inyong natutunan. Ready na?
Let's answer! This quick check. Sagutin na ang pagtataya. Good luck!