Fonetika Dərsi

Fonetika Nedir?

• Fonetika, seslərin danışıqda öyrənilməsi ilə bağlıdır.
• Fonetika bizim dilimizin ilk bölməsidir, daha sonra leksika, morfologiya və sintaksis bölmələrini öyrənəcəyik.

Fonetikanın Əsas Məsələləri

• Danışıq səsləri: Fonetika danışıq səslərinin elmi tədqiqatıdır.
• Sözlərin mənaları: Leksika, bu səslərdən yeni sözlər yaradır və onların leksik mənalarını öyrənir.
• Morfologiya: Sözlərin qrammatik mənalarını müəyyən edir.
• Sintaksis: Sözlərin birləşmələrini və cümlələri öyrənir.

Fonetika Terminologiyası

• Fonetika: "fone" (səs) və "tika" (elm) deməkdir, yəni səslər haqqında elm.
• Danışıq üzləri: Danışıq səsləri iki hissəyə ayrılır:
  1. Fal danışıq üzləri: Dil, dodaqlar və ses telləri.
  2. Qeyri fal danışıq üzləri: Ağ, akciğer, nəfəs borusu, kirtak, diş, ağız boşluğu, burun boşluğu.

Danışıq Səsi

• Danışıq səsləri yazıda hərfi işarələr ilə göstərilir.
• Məsələn: "Radio" sözünün hərf tərkibi 5 hərfdən ibarətdir, amma 6 səslə ifadə olunur.

Səslərin İfadəsi

• Azərbaycan dilində 32 hərf, 34 səs vardır:
  • 32 sait (14 incə, 11 qalın)
  • 23 samit (25 səs)

Səslərin Uzanması

• Sait səsləri uzana bilər, samit səsləri uzanmaz.
• İstisna: "i" və "ü" saitləri uzana bilən səslərdir.

Keyfiyyət və Kəmiyyət Fərqi

• Keyfiyyət fərqi: Bir hərfin başqa bir hərfə çevrilməsi.
• Kəmiyyət fərqi: Sözlərin yazılışında ses artımı və ya azalma baş verir.

Saitlər və Samitlər

• Saitlər: A, E, I, O, U - açıq və qapalı olur.
• Samitlər: Ağızdakı səslər maneli, kütləvi və s.
• Mütəxəssislər: Dincel və çətin samitlər.

Milli Məşhur Sözlər

• Bəzi sözlər milli menşəli sayılır, məsələn: "Uşak", "Teatr".
• Alınma sözlər: İstisna sözlər, amma milli mədəniyyətə uyğunlaşdırılır.

Yazılış Qaydaları

• Sözlərin düzgün yazılışı və tələffüzü ilə bağlı qaydalar.
• Fonetika qaydaları: Fonetika ilə bağlı yazılış və tələffüz qaydaları.

Nəticə

• Fonetika, dilin əsasını təşkil edir və onu öyrənmək mütləqdir.