Het Derde en laatste kenmerkende aspect van tijdvak 1 de tijd van jagers en boeren heeft te maken met het ontstaan van de eerste steden en dat kenmerkend aspect dat eh is letterlijk als volg genoemd het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen en ook hier Zullen we zien dat eh die stedelijke gemeenschappen die stedelijke samenlevingen eigenlijk eh politieke culturele economische en sociale aspecten kennen en die zullen dus ook allemaal in deze video voorbij gaan komen we gaan weer even terug naar het gebied waar we in de vorige video ook al waren bij het ontstaan van de Landbouw namelijk dat gebied van die vruchtbare Halve Maan in het midden-oosten hier op het kaartje Heb je het nog een keer dat is dus dat gebied dat zich in de vorm van een halve maan uittrekt van Egypte in het westen tot Irak en Iran in het oosten en daarbij zijn die grote rivieren als de NJ en de eufrat en de tigris erg belangrijk zoals we later in dit filmpje ook nog zullen gaan zien eh in dat gebied van die vruchtbare Halve Maan Daar begon dus die neolitische revolutie oftewel die overgang naar een landbouwsamenleving naar na ische samenleving en daar is het in de vorige video ook al even over gegaan Nu ga ik er even nog wat dieper op in want dan gaan we e even in een soort schemaatje zetten wat dat allemaal voor gevolgen heeft nou die jagers en die verzamelaars in die vruchtbare Halve Maan die gingen dus de zaden van de gewassen die ze hadden verzameld voortaan ook zelf planten daarmee ontstond langzamer hand de akkerbouw daarnaast probeerden zij de Wilde beesten waar ze op jaagden te temmen zodat ook de Vld ontstond Ze gingen het als V houden en daarvoor deden zij allerlei uitvindingen er werden allerlei nieuwe gereedschappen uitgevonden zoals bijvoorbeeld een Ploeg om eh de grond beter te kunnen bewerken en dat zorgde er uiteindelijk voor die drie zaken dat eh die eerste boeren meer voedsel hadden ze wisten hun voedselproductie te verhogen zoveel zelfs dat ze veel meer voedsel hadden dan de jagers en verzamelaars dat was ook de reden waarom steeds meer mensen van jagen en verzamelen overgingen op de landbouw nou in die vruchtbare Halve Maan kwam dat doordat het klimaat daar erg goed was Doordat er daar dus zoveel gewassen en zoveel beesten waren dat ze dat konden gaan doen en dat had ook te maken met de aanwezigheid van die grote rivieren want die Landbouw in die vruchtbare Halve Maan die werd al snel gekenmerkt door de zogenaamde irrigatielandbouw zoals je hier op het plaatje ook ziet die grote rivieren zoals de Eufraat de tiris en de nil die traden Ieder jaar een keer buiten hun oevers dat gebeurde ongeveer op een vast moment eh dan Steeg het waterpijl en dan overstroomden de rivieren feitelijk het omliggende land dat zorgde ervoor dat als het water weer was weggetrokken er op die grond rondom die rivieren vruchtbaar slip achterbleef Ja en die grond werd daardoor erg vruchtbaar daarnaast zorgden de boeren er ook voor dat ze het overtollige water probeerden op te vangen en door middel van allerlei kanaaltjes steeds verder het land steeds verder van de rivier af dus eh op te krijgen zodat ook de grond verder van de rivier af bevrucht kon worden zodat hij ook vruchtbaar was en dat is irrigatielandbouw en je ziet dat hier op dat plaatje ook die boeren die hebben allerlei kanaaltjes aangelegd zoals je op de voorgrond ziet terwijl je linksboven in de hoek de rivier nog ziet nou ja dat is natuurlijk slim gebruik maken van dat water dat er is doordat de voedselproductie groeide in die vruchtbare Halve Maan En in die landbouwsamenleving sowieso begonnen de dorpen te groeien mensen konden Dus nogmaals op een vaste plek gaan wonen en sedentaire levenswijze erop nahouden en dat kon ze dus in steeds grotere groepen gaan doen die dorpen groeiden van enkele tientallen tot Soms zelfs enkele honderden inwoners en dat kon nog na veel meer groeien zoals we dadelijk ook zullen zien en als gevolg van die verhoging van die voedselproductie hoefde niet iedereen in die dorpen zich nog langer bezig te houden met de landbouw sommige mensen konden bijvoorbeeld ook die eh ploegen gaan maken en die andere gereedschappen en dat soort mensen worden ambachtslieden genoemd en zo ontstaat De Nijverheid of de ambachten dat is het maken van producten met de hand en uiteindelijk zorgt dit ook voor het ontstaan van de handel mensen die dus of dat voedsel of die werktuigen gingen verhandelen en die groei van die dorpen en het ontstaan van de handel dat zorg er eigenlijk ook voor dat in die vruchtbare Halve Maan de eerste steden ontstonden en dat waren dus geen dorpen meer van enkele honderden inwoners Maar dat waren ommuurde steden van duizenden inwoners tienduizend inwoners Soms zelfs wel Oké gaan wij nog eens even iets anders erbij pakken dat we ook al eerder gezien hebben de ontwikkeling van de middelen van bestaan in de vruchtbare halfmaan in het vorige filmpje had ik al gezegd dat ze ongeveer tot 9000 voor Christus nog aan jagen en verzamelen deden in die vruchtbare halve maan en dat al voor 000 voor Christus De eerste landbouwers in de vruchtbare Halve Maan waren maar goed we hebben nu dus gezien dat er nog twee middelen van bestaan zijn bijgekomen namelijk de ambachten en later ook de handel en dan zie je dus dat zo'n landbouwsamenleving complexer is dan zo'n samenleving van jagers en verzamelaars want in zo'n samenleving van jagers en verzamelaars was maar één middel van bestaan en in de landbouwsamenleving waren er uiteindelijk drie zoals je hier ziet de meeste mensen werkten overigens wel in de landbouw Oké even terug naar die vruchtbare halve maan hier hebben we hem weer We gaan ons even focussen op twee gebieden namelijk Mesopotamië hier in het oosten aan de rivieren de tigris en de Eufraat en dat is ook wat eh mesopotamia eigenlijk betekent komt uit Grieks gebied tussen de twee rivieren en we gaan eens even kijken naar Egypte in het westen aan de rivier de nil in die twee gebieden ontstonden namelijk de eerste stedelijke gemeenschappen en dat begon als eerste in Mesopotamië Nou ja die stedelijke beschaving die daar ontstond wat zijn daar dan de kenmerken van de economie weer als eerste de middelen van bestaan Nou ja dus landbouw die bestaat uit akkerbouw en veeteelt maar dus ook de ambachten of De Nijverheid zo kom je het ook tegen en de handel Nogmaals we zien dus dat die landbouwsamenleving zich steeds verder ontwikkelt dat hij eigenlijk steeds ingewikkelder wordt dat zien we ook op politiek gebied gebeuren want de groepen mensen die samenleefden die groeiden en die steden die konden dus ja zo'n zo'n 10.000 en soms zelfs wel 50.000 inwoners hebben dat was voor die tijd ongekend en in die steden daar was de koning de baas en hij bestuurde met behulp van priesters maar die steden die begonnen langzamerhand uit te groeien tot rijken tot complete stadstaten en de stadstaat is een staat ter grootte van de stad en haar omgeving zo'n stadstraat die heeft een eigen bestuur eigen rechtsspraak eigen regels maar het is ook een eigen leger en er ontstonden ook de eerste oorlogen tussen de verschillende stadstaten in Mesopotamië in sociaal opzicht waren die stadstaten van Mesopotamië ook weer wezenlijk anders dan die dorpen uit die vroege landbouwsamenleving eh de groepen werden groter gemiddeld hadden de eh steden in het zuiden van Mesopotamië in sumerië zo'n 10.000 mensen dat is nogal wat zeker voor die tijd en in die steden waren de sociale verschillen steeds groter in die steden was sprake van een hiërarchische opbouw van de samenleving in sociale klassen Wat zag je bijvoorbeeld Nou ja onderaan stonden de slaven eh daarboven kwamen de boeren en dat was het grootste deel van de bevolking daarboven die boeren stonden weer de ambachtslieden en boven die ambachtslieden nog een treetje hoger in de sociale hiërarchie bevonden zich de priesters en helemaal bovenaan in de hiërarchie stond de koning hij had de macht in handen die priesters hadden een belangrijke rol in de mesopotamische godsdiensten Dat waren polytheïstische godsdiensten oftewel godsdiensten met meerdere goden zal ik in een ander filmpje nog wel eens op terugkomen en er waren dus allerlei magische rituelen die in de tempels plaatsvonden iedere stad had zo'n tempel in het midden staan en en die Tempel dat was eigenlijk het centrum van de stad en in die steden werden ook weer allerlei uitvindingen gedaan zoals bijvoorbeeld het schrift dat we al eerder aangehaald hebben en die cultuur in Mesopotamië die ontwikkelde zich dus heel erg Nou hoe zat dat met die andere grote beschaving in die vruchtbare Halve Maan in de tijd van de Jaag en boeren Egypte daar zien we een soort gelijk iets maar toch even net iets anders economisch gezien is het hetzelfde ook daar leeft een groot gedeelte van de Landbouw de akkerbouw en veeteelt op basis van van die rivier de Nel Dat was echt de levensader van Egypte ook daar waren er ambachtslieden en ook daar werd er handel gedreven op politiek gebied is er een groot verschil Mesopotamië en zeker dat zuiden sumerië bestond uit allemaal kleine aparte stadstaat jes dat waren dus vaak niet heel grote gebieden Egypte bestond in eerste instantie ook uit een aantal kleine dorpen die soms uitgroeiden tot Steden En in die steden daar was weer de koning de baas die eh de steden bestuurde met behulp van de priesters maar wat er in Egypte gebeurde is dat eh die steden steeds meer samengevoegd werden tot een rijk en eh daardoor ontstond er uiteindelijk Het zogenaamde boven Egypte in het Noorden en beneden Egypte in het zuiden en zo rond 2950 voor Christus kreeg de leider van boven Egypte na een oorlog ook de macht over beneden Egypte en zo werd Egypte Verenigd tot een natiestaat met de farao als leider en een natiestaat is een land waarin Een groep mensen leeft die zichzelf bestuurt een volk of een natie dus en eh die farao is de politieke leider en die probeert dus een culturele en een politieke eenheid tot stand te brengen zodat alle inwoners het gevoel hebben dat ze bij elkaar horen en dat ze precies wat die Egyptische farao's gingen doen Ze probeerden van Egypte echt één rijk te maken en iedereen moest zich ook echt egyptenaar voelen en dat is dus iets anders dan wat er in Mesopotamië gebeurde op sociaal gebied zien we eigenlijk hetzelfde als in Mesopotamië ook daar leefden men die grote groepen bij elkaar ook daar was er een sterk hier ische opbouw van de samenleving in sociale klassen waren de sociale verschillen en op cultureel gebied Leek die stedelijke beschaving van Egypte ook heel erg op die van Mesopotamië want ook in Egypte was er sprake van een godsdienst waarin meerdere goden vereerd werden een zogenaamde polytheïstische godsdiensten Er was één periode de periode van de farao achnaton waarin er sprake was van monotheïsme in de periode dat die achnaton aan de macht was je ziet die jaartallen daar staan die mag je ook meteen weer vergeten ehm probeerde die achnaton om ervoor te zorgen dat de Egyptenaren nog maar één God zouden vereren namelijk aton de god van de zonneschijf en dat noemen we dus monotheïsme dan wordt er dus één God vereerd nou ook in Egypte zagen we dat er rondom de tempels en in de tempels allerlei magische rituelen werden uitgevoerd door die priesters ook hier vormden de tempels vaak het hart van de stad en ook Hier werden er heel veel uitvindingen gedaan en ook hier ontstond er een schrift dat welbekende hierogliefen schrift dat je vast wel eens gezien hebt en je ziet nu dat als je de laatste dia's van eh de eerste video de twede video en deze video met elkaar zou vergelijken dat de samenleving steeds ingewikkelder wordt en dat heeft vooral dus weer te maken met die middelen van bestaan daardoor konden mensen in grotere groepen bij elkaar gaan leven en dat zorgt ervoor dat mensen ook op een andere manier met elkaar omgaan