Canlıların Ortak Özellikleri

Overview

Bu derste, canlıların ortak özellikleri detaylı şekilde anlatılmış; temel kavramlar, ayrımlar, örnekler ve sıkça sorulan noktalar vurgulanmıştır.

28 günde TYT Biyoloji kampı; konu anlatımlı kitap ve soru bankasıyla ilerlenecek.
Ödevler her gün düzenli yapılmalı.
Çekilişe katılım için abone olma, katılım ve yorum şart.

Tüm canlılar hücresel yapıya sahiptir; en küçük işlevsel birim hücredir.
Canlılar hücre sayılarına göre tek hücreli (bakteri, arke, amip, öglena, paramesyum, maya mantarı) ve çok hücreli (bitki, hayvan, şapkalı mantar) olarak ayrılır.
Hücre yapısı prokaryot (çekirdeksiz, zarlı organelsiz) ve ökaryot (çekirdekli, zarlı organelli) olmak üzere ikiye ayrılır.
Prokaryotlar daima tek hücreli, ökaryotlar hem tek hem çok hücreli olabilir.

Canlılar enerji ihtiyacı için beslenir, besini ATP'ye dönüştürür.
Üretici (ototrof): Kendi besinini üreten, inorganikten organik sentezleyen (bitki, alg, öglena, bazı bakteriler).
Tüketici (heterotrof): Besini hazır alan (hayvan, mantar, parazit bakteriler).
Hem üretici hem tüketici: Öglena ışık varken üretici, yokken tüketicidir.
Fotosentez ve kemosentezle üretim yapan canlılar karbondioksit özümlemesi yapar.

Tüm canlılar ATP üretmek için solunum yapar (oksijenli/aerobik veya oksijensiz/anaerobik).
ATP üretimi en fazla oksijenli, en az fermentasyonda olur.
Fermentasyon: Oksijensiz ortamda ATP üretimi; örnek turşu, yoğurt.
ATP canlılık göstergesidir.

Tüm canlılar metabolik atığı boşaltır; yöntemler farklılık gösterir (terleme, yaprak dökümü, kontraktil koful).
Sindirim tüm canlılarda ortak değildir; bazı canlılar hazır besin alır (parazitler).

Tüm canlılar aktif ya da pasif hareket eder; bitkiler yönelme/ durum değiştirme hareketi yapar.
Canlılar iç/dış uyarılara tepki verir; tepki şekli canlıya özgüdür.

Canlılar iç dengesini korur (ör. insülin salgısı, titreme).
Hayatta kalma ve üremeyi artıran kalıtsal özellikler adaptasyondur (ör. kutup ayısının beyaz tüyü, devede yağ depolanması).

Tek hücrelilerde: atom → molekül → organel → hücre.
Çok hücrelilerde: atom → molekül → organel → hücre → doku → organ → sistem → organizma.

Tek hücrelilerde büyüme hacim ve kütle artışı; çok hücrelilerde ayrıca hücre sayısı artar.
Gelişme, doku ve organların olgunlaşmasıdır; büyümeyi içerir.
Üreme neslin devamı için zorunlu; eşeysiz ve eşeyli türleri vardır.
Üreme canlılık için zorunlu değildir.

Hücre zarı, ATP, stoplazma, ribozom, enzim, DNA ve RNA tüm canlılarda ortaktır.
Hücre çeperi ortak değildir.
Protein sentezi ve dehidrasyon tüm canlılarda ortaktır.
Boşaltım ortak, sindirim ortak değildir.
Genel ifadeler kullanılmalı; özellikler tek tek canlıya özgü olabilir.
Monomerden polimere dönüşüm ortak, inorganikten organik madde sentezi ortak DEĞİL.
Tüm canlılar protein sentezi yapar, fakat bazı hücreler (olgun alyuvar) yapamaz.

Hücre — Canlının en küçük yapısal ve işlevsel birimi.
Prokaryot — Çekirdeksiz ve zarlı organelsiz hücre yapısı.
Ökaryot — Çekirdekli ve zarlı organelli hücre yapısı.
Ototrof — Kendi besinini üreten canlı.
Heterotrof — Besinini dışarıdan alan canlı.
Anabolizma (Yapım) — Basit moleküllerden kompleks moleküller sentezlenmesi, ATP harcanır.
Katabolizma (Yıkım) — Büyük moleküllerin basit parçalara ayrılması, ATP harcanmaz.
Homeostazi — İç dengenin korunması.
Adaptasyon — Canlının yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özellik.
Bazal Metabolizma — Canlının en az enerjiyle hayatta kalma durumu.
Dehidrasyon — Küçük moleküllerin birleşerek büyük molekül ve su açığa çıkardığı tepkime.