Zapraszam na nowy dział Procesy Egzogeniczne. Dział bardzo ważny. No i mam nadzieję, że w moim głosie słychać taką ekscytację, bo muszę powiedzieć Wam uczciwie, to jest mój ukochany dział. Uważam, że najpiękniejszy w geografii.
No i spójrzcie na to zdjęcie. Jestem pewna, że taki krajobraz wszystkich Was zachwyca. Na koniec tego działu dla Was to nie będzie już tylko ładny widok, super krajobraz. Wy, taki mam cel, żebyście potrafili powiedzieć, aha, ja tu wszystko widzę, to jest jezioro utworzone przez lodowiec górski, widzę też żleby, widzę odpadanie, stożki piarkowe, potrafię wyjaśnić, jak powstały najróżniejsze formy.
Ten dział zatem mówi o powierzchni ziemi. i będzie opowiadał o procesach, które kształtują nasz krajobraz. I temat pierwszy dzisiejszej lekcji wietrzenie skał.
Na co będę zwracać uwagę? Tutaj pojawi się kilka rodzajów wietrzeń zaraz po tym, jak omówię, co to w ogóle jest wietrzenie oraz będziemy szukać takich prawidłowości. Dane wietrzenie zależy od jakiej strefy klimatycznej. No i pokażę jeszcze dwa zdjęcia gór.
I właściwie ten temat to jest taka kontynuacja. W poprzednim dziale była mowa o tym, jak powstawały góry. I zobaczcie, niezależnie od tego, czy to będą góry zrębowe, fałdowe, widać, że wraz z upływem czasu góry te ulegają zniszczeniom.
Odpada część fragmentów skalnych, rozłupuje się. I właśnie w dzisiejszym temacie będzie o tym, w jaki sposób takie skały i góry narażone są później na zmiany pewnego rodzaju rozpad. I teraz od dzisiejszej lekcji będziemy nazywać ten proces wietrzeniem i na razie bez punktów. Przepisz definicję, co to jest wietrzenie.
Całokształt zmian fizycznych, które podlegają skały, to tak najkrócej, czyli wszystko, co się stanie ze skałami, będę nazywać wietrzeniem. No i dalej wyjaśnione jest, co może stać się. Mogą się skały rozluźnić, przemienić pod wpływem różnych czynników i za chwilę te różne typy wietrzenia pokażę Wam na zdjęciach.
Zatrzymaj film i przepisz definicję. Pierwszy sposób na rozpad skał nazywa się wietrzeniem mechanicznym fizycznym i ogólnie w tym wietrzeniu będzie chodziło o rozpad skał przez zmianę ich spoistości. I tutaj w tym procesie fizycznym może to znowu stać się na kilka rodzajów, więc będą podpunkty.
Podpunkt A. Wietrzenie termiczne, druga nazwa insolacyjne. No, podpowiada coś nazwa tego wietrzenia. Wietrzenie termiczne, czyli temperatura będzie prowadziła do rozpadu ziarnistego.
Takie zmiany będą prowadziły do rozkruszania się minerałów w dzień i w nocy, w zależności od zmiany tej temperatury. I... Przykłady takiego wietrzenia.
Pierwsze zdjęcie, widzimy taki rozkruszony materiał i tu można sobie napisać, powstaje zwietrzelina. Tak nazwę takie rozkruszone skały. Kolejne zdjęcia, taki bardziej spektakularny proces.
Powinniśmy skojarzyć ten wygląd tutaj skały ze skórą, jak nam odchodzą po opalaniu często takie płaty skór. I faktycznie nazywa się ten proces łuszczenie. I też zapiszemy sobie go w tym podpunkcie.
Łuszczenie skał. W łuszczeniu widzimy, że popękały, oddzielały się skały o małej grubości, kilku milimetrów. I występuje szczególnie na pustyniach. No i dlaczego tam?
Na pustyniach, przypomnijmy, częste zmiany temperatury, czyli duże amplitudy dobowe, ciepło, chłodno i te zmiany temperatury wpływają na minerały. i dzięki temu właśnie odpadają takie całe płaty skał. Drugi rodzaj to jest wietrzenie mrozowe.
No, od razu mówię, postaw sobie tutaj wykrzyknik, bo będę mówiła o najważniejszym wietrzeniu z tej lekcji. Po pierwsze dlatego, że jest bardzo spektakularne, a po drugie przykłady tego wietrzenia mamy w naszym kraju, więc na pewno kiedyś... dotrzesz w góry i będziesz widział przykłady tego wietrzenia mrozowego.
Definicja. Spowodowane zamarzaniem i rozmarzaniem wody w szczelinach skalnych powoduje rozpad blokowy. Przepisz definicję i popatrz na rysunek. Mam w szczelinie skalnej wodę.
Woda, która zamarza, czyli wiem już, że to wietrzenie będzie zachodziło w niskich temperaturach. Przy zamarzaniu wody, znasz to myślę ze swojej lodówki, jeżeli wlewasz do pojemnika wodę, żeby zrobić kostki lodu i później wyjmujesz, no to wlałeś tak równiutko tej wody, a potem kostka lodu wystaje Ci z pojemnika. No i tutaj właśnie zamarzająca woda zmienia swoją objętość, tak samo dzieje się w skale i po zmianie...
W zwiększeniu swojej objętości taka skała zostaje rozsadzona. I teraz popatrz, jak to spektakularnie wygląda. Cały stok rozsadzonych takich skał w wyniku wietrzenia mrozowego. Jakbyś mógł tam wejść, to byś mógł się pobawić i poszukać, która skała rozpadła się z której. Ta forma, weź do ręki jakiś kolorowy długopis, nazywa się Gołoborze.
I takie gołoborze występuje w naszym kraju, przede wszystkim w górach świętokrzyskich, gdzie jest Park Narodowy i tam w paśmie Łysogór możesz w Świętokrzyskim Parku Narodowym z platform widokowych takiego gołoborza oglądać, ale także na Babiej Górze w Babiogórskim Parku Narodowym, więc także w innych pasmach górskich. Ale tutaj w świętokrzyskich górach. Zdecydowanie najpiękniejszy przykład Gołoborza. I trzecie wietrzenie to wietrzeń fizycznych, wietrzenie ilaste, no u nas najrzadziej spotykane, spowodowane pęcznieniem i kurczeniem się skał pod wpływem wody. Są na nie podatne przede wszystkim skały ilaste z domieszką iłu.
I już tutaj właśnie w Polsce nie za wiele mamy takich skał. No i wzrasta wilgotność tych skał w wyniku opadów atmosferycznych, one pęcznieją, później pękają, następuje ubytek wody przy dużym parowaniu i kurczenie się minerałów. Ten proces będzie zachodził głównie na pustyniach. Te pustynie nazywają się tak samo jak proces, są to pustynie ilaste i będę jeszcze Wam o tym opowiadać.
Drugi duży rodzaj wietrzenia to jest wietrzenie chemiczne. W wietrzeniu chemicznym zmienia się skład chemiczny skały. Dzisiaj o tym procesie opowiem niedużo, ponieważ będzie osobny cały temat lekcji, gdzie opowiem Wam o zjawiskach krasowych, które właśnie powstają w wyniku tego procesu. Dzisiaj zapiszcie sobie tyle. Zmiany składu chemicznego skał poprzez.
I teraz co się może stać z procesów chemicznych? Rozpuszczanie, utlenianie i uwadnianie. Takie trzy reakcje chemiczne mogą zajść w skalę. I na pewno na moje pytanie, jak byście nazwali taką dziurę w skale, która jest tutaj utworzona?
No jest to jaskinia, w której będą powstawały kolejne jeszcze formy. Wszystkie te procesy będą... nazywane zjawiskami krasowymi i za dwie lekcje więcej o nich opowiem.
A trzecim rodzajem wietrzenia jest wietrzenie biologiczne. Nazwa nam wszystko sugeruje i zdjęcia. W wietrzeniu biologicznym za rozpad skał będą odpowiadać organizmy, czyli zapiszcie rozpad skał przez organizmy, roślinne i zwierzęce.
No i w przypadku roślin widzimy jak Korzenie i same rośliny potrafią wpłynąć na skałę, a w przypadku zwierząt mam tutaj kozicę, która swoim kopytem jest w stanie w jakiś sposób skałę rozkruszyć. Mam kreta, który skałę, co prawda nie taką twardą, ale zdecydowanie piasek będzie zmieniał swoim drążeniem korytarzy. Podsumowując te wszystkie rodzaje wietrzeń, teraz bardzo ważny wykres. Na tym wykresie mam przedstawioną zależność wietrzenia do klimatu. Teraz wydaje Ci się to czarna magia, mnóstwo kresek, ale spróbujmy sobie to pomalutku wyjaśnić.
Zaczniemy w takiej kolejności, jak omawiałam wietrzenia, czyli zapisz proszę pod punkt A wietrzenie fizyczne. I patrzymy tylko na niebieską kreskę. I teraz przypomnij sobie, w wietrzeniu fizycznym skały się rozpadały wtedy, jak wpływała temperatura, czyli było ciepło, zimno, tak jak w wietrzeniu mrozowym.
Temperatura przechodziła często przez 0 stopni. I teraz popatrzmy, gdzie będzie zatem to wietrzenie fizyczne najintensywniej zachodzić. Jeśli kreska jest blisko Ziemi, oznacza, że tego wietrzenia nie ma.
Czyli zobaczcie, w strefie międzyzwrotnikowej i na równiku, no praktycznie to wietrzenie nie zachodzi, bo przecież nie mam tutaj tych temperatur niskich. Ale dalej od równika będzie zdecydowanie wietrzenie fizyczne zachodziło częściej. Czyli od naszego klimatu, umiarkowanego, ale także w zwrotnikowym i w okołobiegunowym jak najbardziej już wietrzenie fizyczne może zachodzić.
Czyli zapisujemy najintensywniej klimat zwrotnikowy, umiarkowany i okołobiegunowy, czyli tam, gdzie temperatury często się zmieniają. Drugi podpunkt B, wietrzenie chemiczne, ono... było zależne od wody, bo tylko dzięki obecności wody mogą zachodzić reakcje chemiczne. Czyli to wietrzenie musi zachodzić tam, gdzie jest dużo wody. Czyli popatrz na zieloną kreskę.
Dużo wody opadów jest na równiku, więc zapisz sobie, klimat równikowy będzie przede wszystkim sprzyjał wietrzeniu chemicznemu. I trzecie, wietrzenie biologiczne, odpowiedzialne rośliny i zwierzęta, więc szukamy tych stref, gdzie jest najbogatszy świat organiczny. No i zapisujemy znowu klimat równikowy, w zwrotnikowym pustynie żółta kreska dziura i drugi klimat umiarkowany i w naszej strefie też bogata szata roślinna i dużo gatunków zwierząt.
No i mam nadzieję, że teraz już wykres jest bardziej zrozumiały. Wasza umiejętność musi polegać na tym, żeby wiedzieć, które wietrzenie ma się najlepiej w jakiej strefie klimatycznej i potrafić mi wyjaśnić, od jakiego czynnika to zależy. Z dzisiejszej lekcji najważniejsze dwa zagadnienia, które najczęściej występują na maturze.
Wietrzenie mrozowe, czyli to z gołoborzami. To chyba jest najczęstsze pytanie w ogóle z tego tematu, potrafić wyjaśnić jak dochodzi do tego wietrzenia oraz właśnie wyjaśnianie tych stref klimatycznych, tej zależności, czyli że które wietrzenie będzie zachodziło w której strefie klimatycznej. No i przejdźmy teraz do kart pracy, sprawdzimy się jak zrozumieliśmy ten dział.
Otwieramy karty pracy na stronie 132 i wykonajmy sobie razem zadanie pierwsze. Na ilustracji przedstawiono związek między intensywnością wietrzenia a szerokością geograficzną. Przed chwilą to omówiliśmy. Wietrzenie fizyczne najintensywniej zachodzi w klimacie gorącym i...
No, najlepiej jak jest ciepło i teraz czy potrzebna jest woda, czy właśnie lepiej jak jest sucho. No, jeśli popatrzycie w jakich strefach klimatycznych zachodziło najlepiej to wietrzenie, to oczywiście odpowiadamy, że sucho. Odpowiedź druga. Podczas gdy w strefie klimatów umiarkowanych dominuje wietrzenie.
No i teraz popatrzmy tu na ten wykres klimat umiarkowany. Kreska przerywana. Oczywiście wybieram wietrzenie biologiczne.
I zadanie czwarte. Na fotografii przedstawiono krajobraz powstały w wyniku wietrzenia, występujący m.in. w Sudetach. No i mam spękane skały, cały stok popękanych skał.
Podaj nazwę procesu. Jest to wietrzenie fizyczne albo mrozowe, fizyczne, podtyp mrozowe. I 4.2 wyjaśni w jaki sposób doszło do powstania krajobrazu przedstawionego na fotografii.
No i tu musisz opisać jak powstaje gołoborze, czyli że temperatura zmienia się wokół 0 stopni, dochodzi do zamarzania i rozmarzania wody. która zwiększa swoją objętość i rozsadza skały. To wszystko w tym temacie. Dziękuję bardzo za uwagę.