Title:
URL Source: https://www.fenusbilim.com/wp-content/uploads/2021/02/7.Sinif-Fen-Bilimleri-Ders-Notu-Baris-Zeren-5.pdf
Markdown Content:
[33] www.fenbilim.net V 20.0.1
A- I n So urulmas
In cisimler taraf ndan tutulmas na n so urulma-s denir. I n madde taraf ndan so urulmas maddenin scakl n art rr. I n so urulmas nda k enerjisi, s
enerjisine evrilir.
Beyaz cisimler n tamam na yak nn yans trken, siyah cisimler so urur.
Saydam cisimler n byk bir k sm n ilettikleri iin n so urulmas az olmaktad r.
Mat ve koyu renkli cisimler daha ok so urmak-tad r. Bu nedenle k n koyu renkli elbiseler giyerken, yaz n a k renkli elbiseler tercih ederiz.
rnek: Ayn byklkte beyaz, mavi ve siyah renkte
iemiz var. Bunlar gne alan yere yerle tirili-yor. erisine ba lang s cakl klar ayn eit miktarda sular konuluyor. ieler gne alt nda 5 dakika bek-letiliyor. Sular n son s cakl klar n kar la trnz? Koyu renkli yzeyler so urur, a k renkli yzeyler ise yans tr. Bu nedenle sular n s cakl klar bykten k e do ru siyah, mavi ve beyaz olacakt r.
In so urulmas nn etkileri
1. Cisimlerin s cakl klar n art rr. 2. Giysilerimizin renklerinin solmas na neden olur. 3. Gne alt ndan kalan besinler bozulur. 4. Gne nn so urulmas ile bitkiler fotosentez yaparlar. 5. Gne pilleri sayesinde elektrik retiriz. 6. Gne enerjisi ile s cak su retiriz. 7. In so urulmas ile tuzlu suyu dam tarak tatl su elde ederiz. 8. Pencereden evin ierisine gelen gne n so urul-mas sonucu evimiz snr. 9. Yan c ve patlay c tankerler fazla snmamas iin parlak renkte yap lr. 10. Radyometre yapraklar so urmas sonucu dner.
Radyometre (I k de irmeni) nedir
Radyometre ortamdaki k iddetini len arat r. Radyometreye k ark veya k de irmeni de denil-mektedir. Havadan etkilenmeyen cam fanus ierisinde serbeste dnebilen drt yapra bulunmaktad r. Yap-raklar n bir yz siyah di er yz ise beyazd r. I kmiktar artt ka dnme h z da artar. I k enerjisini hareket enerjisine evirmektedir.
B- Beyaz I n Renklere Ayr lmas
Gne beyazd r. Beyaz k k rm zdan mora kadar birok rengin birle mesi ile olu ur. Beyaz I n Renklere Ayr lmas
Beyaz k prizmadan geirilecek olursa kendini olu turan renklere ayr lr. Beyaz n prizmadan geti inde en az krlan k rm z, en fazla k rlan ise mordur. K rm z, tu-runcu, sar , ye il, mavi, mor renkler olu ur. Bunu ezber-lemek iin KuTu SaYaMaM kelimesi ezberlenebilir.
Beyaz n renklerine ayr lmas na ( k tayf ) rnek-ler
Gk ku anda,
CD zerinde,
Suyun zerine d en ya damlas nda,
Avizelerde,
Sabun kp nde de grebiliriz. Ik Tayf
## Konu: 7.5.1 I n So urulmas
# 5.nite: I n Madde ile Etkile imi [34] www.fenbilim.net V 20.0.1
Newton'un Renk ark
Newton ark
Gkku andaki renkler ark n zerine boyanm tr. Newton ark n hzl bir ekilde evrilecek olursa beyaz renk olu ur. Beyaz k tm renklerin kar mndan olu -tu unu ilk olarak Isaac Newton (Aysek Nivt n) taraf n-dan bulunmu tur. Beyaz I n Olu mas
C-Cisimlerin Renkli Grnmesi
Etraf mzdaki cisimleri grebilmemiz iin cisimlerden
n yans mas gerekir. Cisimlerin renkli grnmesinin nedeni baz renkleri yans tmas , baz renkleri de so ur-mas yla ilgilidir.
Not: Cisimleri yans tt renkte grnr.
rnek: Beyaz k gnderilen k rm z cisim, k rm z rengi yans tr ve k rm z renkte grlr, di er renkleri ise so urur. Beyaz k alt nda k rm z cisim k rm z grlr Beyaz k alt nda mavi cisim mavi grlr Beyaz k alt nda ye il cisim ye il grlr Beyaz k alt nda beyaz cisim beyaz grlr Beyaz k alt nda siyah cisim siyah grlr
Beyaz renkte olan cisimler btn renkleri yans tr.
Siyah cisimler ise zerine gelen btn renkleri so u-rur.
D-Gne Enerjisinin Gnlk Ya amda Kullan m
Yenilenebilir enerji
Do ada miktar azalmayan enerji kaynaklar na yenilene-bilir enerji denir. Yenilenebilir enerji do al kaynaklardan elde edilir, za-manla yok olmaz. Bu enerjiyi srekli kullanmam z azalmas na neden olmaz.
## Konu: 7.5.1 I n So urulmas [35] www.fenbilim.net V 20.0.1 Rzgar enerjisi, gne enerjisi, hidroelektrik enerji, biyoktle enerjisi, dalga enerjisi, jeotermal enerji yeni-lenebilir enerji kaynaklar dr. Fosil yak tlar (Kmr, pet-rol, do al gaz) yenilenemez enerji kaynaklar dr.
Gne Enerjisi
Gne kulland mz btn enerjilerin kayna dr. Gne enerjisini do rudan ya da dolayl olarak kullanmak-tay z. Gne enerjisinin kullan m kolay ve maliyeti azd r. Gne enerjisinden s ve elektrik elde edilmektedir.
Gne enerjisinin kullan m alanlar
Gne pilleri sayesinde, gne enerjisinden elektrik enerjisi elde ederiz.
Gne pilleri hesap makinelerinde, yapay uydu-larda, gne enerjisi santrallerinde kullan lr.
Evimizin at lar na kurulan gne enerji sistem-leri sayesinde, s cak su elde edebiliriz.
Gne frnlar sayesinde yemek yapabiliriz.
Gne enerjisi ile deniz suyundan ime suyu elde edilebilir.
Seralar n stlmas nda yararlan lr.
Gne enerjisi ile al an otomobil, uak yap l-mtr.
Gne enerjisini neden tercih etmeliyiz
Gne enerjisi yenilenebilir enerjidir.
Gne enerjisi evreyi kirletmez, kresel snmaya neden olmaz.
Fosil yak tlar n kullan m azal r.
Ev ve lke ekonomisine katk sa lar
# ..Notlar m.
## Konu: 7.5.1 I n So urulmas [36] www.fenbilim.net V 20.0.1 Arka yzeyi parlat lm camlara ayna denir. Aynalar n arkas gm veya alminyum ieren bile ikler ile s rlan r (kaplan r). Parlak ve dzgn yzeylerde ayna grevi grmektedir. Aynalar zerine d en n tama-mn yans tr. I yans tma zelli inden dolay cisimler aynada grlebilir. e it ayna vard r.
A- Dz ayna (Dzlem ayna)
Yans tc yzeyi dzdr. Aynaya gnderilen paralel
yine paralel olarak yans tr. Durgun su, dzgn almin-yum folyo dz ayna grevi grmektedir.
Grnt zellikleri
1. Grnt aynan n iinde olu ur. Grnt sanal (zahi-ri) dir. 2. Dzdr. Bakan ki inin grnts ters de ildir. (Ayak-lar yukar da ba aada de ildir. ) 3. Simetriktir. Sa elimizi kald rd mzda, grntde sol el kalkar. 4. Cisimle grntnn boyu e ittir. 5. Grntnn aynaya uzakl ile cismin aynaya uzakl
eittir. 6. Cisim aynaya hangi srat ile yakla yorsa, grnt de aynaya ayn sratle yakla r. 7. Birbirine paralel iki ayna aras nda sonsuz grnt olu ur. Aynalarda olu an grnt simetrik oldu u iin ambulans ve itfaiye aralar nn nne yaz lar simetrik olarak yaz -lr.
Dz Aynan n Kullan m alanlar
Evde, ma azalarda, kuafrde, ara ii dikiz aynas n-da dzlem ayna kullan lr.
Binalar n d cephelerinde aynalar yerle tirilerek ieri n girmesi engellenir. Bylece binan n snma-s engellenir.
Tepegzde, periskop gibi aralarda dzlem ayna kullan lr. Dz Ayna
B- ukur ayna ( bkey ayna)
Yans tc yzeyi krenin i yz gibi olan aynalard r.
Odak Noktas
F (focus) harfi ile gsterilir. Merkez noktas ile aynan n aras ndaki mesafenin yar s-dr (Ortas dr).
Asal Eksen
Aynan n tam ortas ndan geer. zerinde odak noktas bulunur. Aynaya gnderilen paralel yans dktan sonra Odak noktas nda toplan r. Odak noktas aynan n nndedir. ukur Ayna Odak Noktas
ukur Aynada Grnt zellikleri
Cismin aynaya olan mesafesine gre grnt zellikleri de iir.
## Konu: 7.5.2 Aynalar [37] www.fenbilim.net V 20.0.1
1. Cisim odak noktas ve ayna aras nda ise
Grnt cisme gre dzdr.
Grntnn boyu cismin boyundan byktr.
Grnt aynan n arkas nda olu ur. (sanald r)
Simetrik de ildir. (Byklkleri farkl )
2. Cisim odak noktadan uzakta ise
Grnt cisme gre terstir.
Grntnn boyu cismin boyundan byk, kk veya eit olabilir.
Grnt gerektir.
ukur Aynan n Kullan m Alanlar
Ka n i yzeyi, el feneri, ldak, araba far , di i ay-nas , tavan ayd nlatmalar , elektrik sobas , makyaj ayna-s, deniz feneri, k mikroskobu, gne oca , teleskop-ta ve kahkaha aynas ukur aynan n kullan ld yerlerdir. Makyaj Aynas
ukur aynalar genellikle ince i ilikte grntnn by-tlmesini sa lamak amac ile kullan lr.
C- Tmsek ayna (D bkey ayna)
Yans tc yzeyi krenin d yzeyidir. Aynaya gnderilen paralel bir noktadan kyormu gibi da larak yans r. Bu nokta odak noktas dr. Tmsek Ayna
Tmsek Aynan n Grnt zellikleri
Tmsek aynada grnt dzdr.
Olu an grnt cisimden kktr.
Grnt sanald r ve simetrik de ildir. (Grnt cisim-le ayn boyda olmaz.)
Cisim aynaya yakla tka grnts byr, fakat cismin boyuna e it olmaz. Tmsek aynalar daha geni alanlar n grntlenmesi amac ile kullan lr.
Tmsek Aynan n Kullan m alanlar
1. Aralarda dikiz aynas olarak kullan lr. Tmsek ayna sayesinde arac n arkas nda geni bir alan grlebilir. Dikiz Aynas
2. Ma azalarda gvenlik aynas olarak kullan lr. Tmsek Ayna 3. Yollarda n kapal keskin virajlarda kar dan gelen arac grmek iin kullan lr. Viraj Aynas
4. Ara alt arama aynas olarak kullan lr. Aralar n al-tnda yabanc madde olup olmad n kontrol etmeyi sa -lar.
## Konu: 7.5.2 Aynalar [38] www.fenbilim.net V 20.0.1 Ara alt arama aynas
Tmsek aynalar ayr ca ka n d yzeyinde, kahkaha aynalar nda da vard r.
Not:
ukur ve tmsek aynalara kresel aynalar denir.
Btn aynalar da yans ma kural na uyulur.
Kresel aynalar da da nk yans ma gerekle ir.
Kresel aynalarda grnt simetrik de ildir.
# ..Notlar m.
## Konu: 7.5.2 Aynalar [39] www.fenbilim.net V 20.0.1
Ik nedir
Ik bir enerjidir. Ik kayna ndan kan k nlar do rusal olarak her yne do ru yay lr.
In madde ile etkile imi
Ik nlar madde ile kar la tnda madde ile etkile ir. Ik madde taraf ndan yans tlabilir (parlak yzeylerde), so urulabilir (koyu yzeylerde), k rlabilir (saydam mad-delerde) veya bunlar n hepsi beraber olabilir.
A- I n K rlmas
Krlma nedir
In bir saydam ortamdan di erine geerken do rultu de itirmesine n k rlmas denir. Ortam yo unlu unun farkl olmas n k rlmas nn se-bebidir. K rlan n h z da de iir. Yo unluk artt ka
n h z da azal r. dcam > d su > dhava oldu u iin Vhava > V su > V cam Bir ara asfalt yolda giderken buzlu bir yola a l olarak geerse bir miktar savrulur. Bu rnekte oldu u gibi k nlar bir ortamdan di er ortama geerken k rlarak geer. Ara farkl yollara dik olarak girerse savrulma olmaz,
k dik olarak geerse k rlma gerekle mez.
Krlma kanunlar
1. Gelen n, normal ve k rlan n ayn dzlemdedir 2. Ik az yo un ortamdan, ok yo un ortama geerken normale yakla r ve h z azalarak k rlr. 3. Ik ok yo un ortamdan, az yo un ortama geerken normalden uzakla r ve h z artarak k rlr. 4. Yzeyin normali zerinden gelen n k rlmaz fakat hz de iir.
Inn k rlmas ile ilgili kavramlar
Normal: Gelen nn yzeye de di i noktadan, yzeye dik izilen do ruya normal denir."N" ile gsterilir.
Gelen n: Ik kayna ndan gelen na gelen n denir.
Krlan n: Di er ortama getikten sonra ilerleyen na krlan n denir.
Gelme a s: Gelen nn normalle yapt a ya gelme a s denir.
Krlma a s: Krlan nn normalle yapt a ya k rlma a s denir. In K rlmas
Krlma Olay nn zellikleri
Gelme a snn bymesiyle k rlma a s da byr.
Az yo un ortamdan ok yo un ortama bak ld nda, cisimler olduklar ndan daha yak nda grnrler.
ok yo un ortamdan az yo un ortama bak ld nda, cisimler olduklar ndan daha uzakta grnrler.
Ik geldi i yoldan geri gidebilir. (Tersinirdir)
Snr A s
Ik ok yo un ortamdan az yo un ortama geerken k -rlma a snn 90 oldu u durumda gelme a sna snra s denir. S nr a sndan daha byk bir a yla gelirse geldi i ortama geri dnerek tam yans ma yapar. Snr a s sudan havaya gei te 48 , camdan havaya gei te ise 42 dir.
Not: Her ortam n s nr a s farkl dr.
Tam Yans ma
Ik nlar nn gelme a s snr a sndan byk ise, k
nlar di er ortama geemeden geldikleri a ile yans r-lar bu olaya tam yans ma denir. Tam yans ma ok yo un ortamdan az yo un ortama ge-erken grlr. Tam Yans ma
## Konu: 7.5.3 I n K rlmas ve Mercekler [40] www.fenbilim.net V 20.0.1
In h z
Ik h z ortam n k rclna gre de iir. Az k rc ortamdan ok k rc ortama geen n h z
azal r. ok k rc ortamdan az k rc ortama geen nhz artar. Ik farkl yo unluklardaki ortamlarda farkl hzlarda ilerler.
Bo luk : 300.000 km/s
Hava : 299.913,02 km/s
Buz : 229.007,63 km/s
Su : 225.563,9 km/s
Cam : 200.000 157.94,7 km/s
Elmas : 123.966,94 km/s
Gnlk Ya amda I n K rlmas
Gnlk Ya amda I n K rlmas
1. Fiber Optik Kablolar
Ik fiber ad verilen ve sa teli kal nl ndaki kablolar-dan tam yans ma yoluyla ilerler. Fiber optik kablolar haberle me alan nda kullan lmaktad r.
2. Endoskopi Cihaz
Sindirim sistemi organlar nn grntlenmesinde kullan -lr. I k kayna ve grntleme sistemi bulunmaktad r.
3. Denizde bal k avlayan bal k nn bal klar daha yak n grmesi
Bal k az yo un ortamda bal klar ise ok yo un ortamda bulunduklar iin, k nlar nn k rlmas sonucu bal klar
oldu undan daha yak n grr.
4. Serap Olay
Serap olay n tam yans ma sonucu k rlmas nda kay-naklan r. ok s cak havalarda asfalt zerinde su varm
gibi grnr. Bu da serap olay dr. Asfalt zeri ok s cak oldu u iin hava az yo undur, bakt mz yerde ise hava ok yo un oldu u iin k tam yans maya u rar. Gne ten gelen nlar k rlmaya u rayarak cisimlerin bulundu uyerden farkl yerde grnmesini sa lar. Buna serap olay
denir. Serap Olay
lde Serap Olay
5. Y ld zlar n gkyznde oldu undan farkl yerde grnmesi
Yld zlardan gelen k nlar atmosfere girerken k rl-maya u rar, bu nedenle olduklar yerden farkl grnr-ler.
6. Havuza bakan ki inin havuzu derin grmemesi
In k rlmas ndan dolay havuz derin grnmez.
7. Su dolu barda n ierisine b rak lan kalemin k rkgrnmesi
Bardak ierisinde kalemin k rk grnmesi n k rlma-sdr.
## Konu: 7.5.3 I n K rlmas ve Mercekler [41] www.fenbilim.net V 20.0.1
8. Suyun ierisinden bakan bal n d ar daki sine iuzakta grmesi
Su ierisinden bakan bal k, sine i oldu u yerden daha uzakta grr. Hava ortam ndan su ortam na bakan yak nda grr. Su ortam ndan hava ortam na bakan uzakta grr.
9. Gkku a'n n olu mas
Ik nlar ya mur damlalar ndan geerken k rlarak renklerine ayr lr.
B- Mercekler
Mercekler krarak cisimlerin boyunu byk ya da kk gsterirler. Cam, plastik gibi saydam maddelerden yap lr.
1. nce kenarl (Yak nsak) mercek
Kenar ortas na gre ince olan mercektir.
Merce e paralel gelen bir noktada toplar.
In topland bu noktaya odak noktas denir.
nce kenarl merceklerin iki odak noktas vard r.
nce kenarl mercekler belirli mesafelerde dz ve byk grnt olu turur.
nce kenarl mercekler byte olarak kullan lr.
Hipermetrop gz kusurunun dzeltilmesinde ince kenarl mercek kullan lr.
nce Kenarl Mercekler
2. Kal n kenarl (Iraksak) mercek
Kenar ortas na gre kal n olan mercektir.
Kal n kenarl merce e gelen paralel etrafa da -tr.
Kal n kenarl merceklerde grnt daima dz ve k-ktr.
Kal n kenarl mercekte iki odak noktas vard r.
Miyop gz kusurunu dzeltmek iin kal n kenarl mer-cek kullan lr. Kal n Kenarl Mercekler
## Konu: 7.5.3 I n K rlmas ve Mercekler [42] www.fenbilim.net V 20.0.1
Merceklerin Odak Uzakl Nelere Ba ldr
1. I n rengine 2. Merce in ve ortam n cinsine 3. Merce in yzeyinin e rili ine ba ldr.
C-Merceklerin kullan m alanlar
nce Kenarl Merceklerin Kullan m Alanlar
nce kenarl mercekler paralel gelen odak noktas n-da toplama zelli i ve grnty bytme zelli i vard r. 1. Byte ince kenarl mercektir. 2. Hipermetrop gz kusurunda gzlk cam olarak kulla-nlr. 3. Mikroskop yap snda ince kenarl mercek kullan lr. 4. Kamera ve foto raf makinelerinde objektif yap snda kullan lr. 5. Cep telefonunun kameras nda kullan lr. 6. Projeksiyon cihaz nda 7. Drbn 8. Lenslerde 9. El feneri 10. Araba farlar
11. Sinema makinesi 12. Gzn yap snda gz billuru ince kenarl mercektir.
Kal n Kenarl Merceklerin Kullan m Alanlar
Kal n kenarl mercek paralel gelen da tma ve grn-ty kltme zelli i vard r. 1. Miyop gz kusurunda kal n kenarl mercek kullan lr. 2. Drbn ( nce ve kal n kenarl mercekler beraber bulunur) 3. Foto raf makinesi ( nce ve kal n kenarl mercekler beraber bulunur) 4. Teleskop (Baz trlerinde bulunabilir) 5. Mikroskop (Baz trlerinde bulunabilir)
Ormana B rak lan At klar Yang nna Sebep olabilir
Orman b rak lan ieler yang na neden olabilir
nce kenarl mercekler odak noktas nda toplama zelli ine sahiptir. Krlm cam paralar , cam ieler ve iinde su bulunan pet ieler ince kenarl mercek zelli i gstererek
bir noktada toplar. I n topland noktada ka t, kuru yaprak, ot gibi yan c maddeler varsa orman yang nlar na neden olabilir. Orman yang nlar n engellemek ve evreyi kirletmemek iin at klar geli igzel bir ekilde etrafa atmayal m.
# ..Notlar m.
## Konu: 7.5.3 I n K rlmas ve Mercekler