Rozbiory Polski: Przyczyny i Refleksje

Sep 11, 2024

Notatki z wykładu o 250. rocznicy rozbiorów Polski

Wprowadzenie

  • 5 sierpnia 1772 roku - podpisanie traktatów rozbiorowych w Petersburgu.
  • Zainteresowanie przyczynami rozbiorów od wczesnej młodości, refleksja u schyłku życia.
  • Rzeczpospolita, potężne państwo, które przestało istnieć.

Stanowiska w historiografii

1. Stanowisko pesymistyczne

  • Główne przyczyny wewnętrzne.
  • Reprezentowane przez konserwatystów krakowskich (Kalinka, Sujski, Bobrzyński).

Ksiądz Walerian Kalinka (1826-1886)

  • Udział w powstaniu krakowskim 1846 r.
  • Praca: "Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta".
  • Wina za upadek Rzeczypospolitej - Polacy.
  • Stwierdzenie, że "nieszczęścia to zasłużona przez naród pokuta".
  • Krytyka magnaterii i szlachty za pychę i anarchię.

Józef Szuński (1835-1883)

  • Wskazanie trzech czynników upadku:
    1. Liberum Veto
    2. Niedojrzałość cywilizacyjna Polski
    3. Unia Polska z Litwą

Michał Bobrzyński (1849-1935)

  • Krytyka Polaków za upadek.
  • Cztery czynniki przyczyniające się do upadku:
    1. Słabość organizmu prawnego i posłuszeństwa.
    2. Negatywny wpływ Unii z Litwą.
    3. Degeneracja moralno-etyczna magnaterii.
    4. Anarchia z liberum veto.

2. Stanowisko optymistyczne

  • Wpływ czynników zewnętrznych, zwłaszcza Rosji.
  • Szkoła Warszawska (Tadeusz Korzon, Władysław Smoleński).

Tadeusz Korzon

  • Praca: "Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta".
  • Proces odrodzenia po 1. rozbiorze - reforma aparatu państwowego.

Ksiądz Hugon Kołłątaj (1750-1812)

  • Reformy: opodatkowanie szlachty, upaństwowienie dóbr, przyznanie praw politycznych miastom królewskim.

Joachim Lelewel (1786-1861)

  • Analiza stagnacji w Hiszpanii jako kontrast do Polski.
  • Wskazanie na geopolityczne położenie Polski.

Refleksje na temat reform

  • Wewnętrzny rozkład Rzeczpospolitej jako źródło zniknięcia z mapy.
  • Konstytucja 3 maja jako niewystarczająca reforma polityczna.
  • Nierówność praw obywatelskich: 7-9% społeczeństwa posiadało prawa, reszta nie.

Podsumowanie

  • Kluczowe czynniki prowadzące do rozbiorów to:
    • Wewnętrzne problemy polityczne i społeczne.
    • Zewnętrzna ingerencja mocarstw.
  • Zrozumienie historii jako narzędzie do refleksji nad współczesnością.