Kalıtım Dersi Notları

Konu Başlıkları

• Mitoz ve mayoz hakkında bilgiler
• Eşeyli ve eşeysiz üreme
• Kalıtımın ana kavramları
• Mendel genetiği
• Kan grupları
• X ve Y kromozomları üzerinde taşınan hastalıklar
• Modifikasyon, varyasyon ve mutasyon

Kalıtım ve Genetik

• Kalıtım: Bir canlının sahip olduğu özelliklerin nesilden nesile aktarılması.
• Genetik: Kalıtımı inceleyen bilim dalı.
• Karakter: Canlının gözlenebilen fiziksel özellikleri.
• Gen: DNA üzerinde bulunan, sentezlenecek proteine şifre veren bölgeler.
• Locus: Genlerin kromozom üzerinde bulunduğu bölge.
• Alel: Bir karakterle ilgili farklı fenotiplerin oluşmasına neden olan genler.
• Homozigot: Bir genin aynı alellerinin bulunması durumu.
• Heterozigot: Bir genin farklı alellerinin bulunması durumu.
• Dominant (Baskın): Etkisini fenotipte her zaman gösteren gen.
• Resesif (Çekinik): Etkisini fenotipte sadece homozigot durumda gösteren gen.
• Genotip: Canlının sahip olduğu tüm genler.
• Fenotip: Genlerin dışa yansıması.

Çevrenin Genlere Etkisi

• Bazı genler çevreden etkilenebilir (örneğin, spor aktiviteleri).
• Tek yumurta ikizleri üzerinde yapılan çalışmalar.

Mendel Genetiği

• İzotipi İlkesi: Farklı homozigot karakterli bireylerin çaprazlanması sonucu oluşan yavruların fenotipleri birbirinin aynısı olur.
• Ayrılma İlkesi: Bir özellikten sorumlu iki farklı alel üreme hücresi oluşumu sırasında birbirinden ayrılır.
• Bağımsız Açılım İlkesi: Farklı iki karakter bağımsız olarak ayrılır.

Punnett Kareleri

• Mono Hibrit Çaprazlama: Tek karakter bakımından melez bireylerin çaprazlanması.
• Dihibrit Çaprazlama: İki karakter bakımından melez bireylerin çaprazlanması.
• Fenotip Ayrışım Oranı: 9:3:3:1 (Dihibrit çaprazlama için).
• Genotip Ayrışım Oranı: 1:2:1 (Mono hibrit çaprazlama için).

Gamet Oluşumu

• Bağımsız Gen: Her bir kromozom üzerinde bir gen bulunur, gamet oluşumu için 2^n formülü kullanılır (n: heterozigot sayısı).
• Bağlı Gen: Bir kromozom üzerinde birden fazla gen vardır.
• Crossing Over: Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında parça değişimi.
• Crossing Over'ın Gamet Çeşidine Etkisi: Gamet çeşitliliğini artırır.

Kontrol Çaprazlaması

• Geri Çaprazlama: Bir canlının fenotipine bakarak genotipini belirlemek için yapılan çaprazlama.

Soy Ağacı Analizi

• Çift Çizgi: Ebeveynlerin akraba olduğunu gösterir.
• Tek Yumurta İkizleri: Arada bir çizgi daha olması gerekir.
• Çift Yumurta İkizleri: Tek çizgi ile gösterilir.

Diğer Kavramlar

• Gonozom: Eşey kromozomları (XX, XY).
• Otozom: Vücutla ilgili kromozomlar.
• Haploit ve Diploit: Kromozom sayısı (n ve 2n).

Mendel'in Çalışmaları

• Bezelye Bitkileri: Kolay gözlemlenebilir özellikler ve kısa sürede üreme.
• Mendel Kanunları: İzotipi, Ayrılma ve Bağımsız Açılım İlkeleri.

Örnek Sorular

• Fenotip Ayrışım Oranı: Büyük A küçük B fenotipli bireyin oluşma ihtimali gibi sorular.

Notlar

• Kalıtım konularını tam anlamak için mitoz, mayoz ve üreme şekilleri ile ilgili bilgilerin de tam olması gerekir.
• Mendel genetiği dışındaki kalıtım şekilleri (eş baskınlık, çok alellilik vs.) Mendel genetiğinden sapmalar olarak ele alınır.

Bu notlar kalıtım konusu hakkında genel bir çerçeve sunmaktadır. Diğer derslerde bu konuların detaylarına daha fazla girilecektir.