Merhaba arkadaşlar, fitopatoloji dersine bitkilerde hastalık kavramı ve hastalık oluşumunu etkileyen faktörler ile başlayacağız. Bu programda fitopatolojinin anlamını ve konularını, hastalık kavramını ve bitkilerde hastalanmayı, hastalık nedenleri ve hastalık nedenleriyle bahsedeceğiz. ve hastalık oluşumu için gerekli koşulları ele alacağız.
Tıpkı insanlar ve hayvanlar gibi bitkiler de değişik nedenlerle hastalanabilir. İşte bitkilerdeki hastalık yolları ve tedavi ile ilgilenen bilim dalı fitopatolojidir. Fitopatoloji, 17. yüzyılda Avrupa'da patoloji adı altında botaniğin bir kulu olarak ortaya çıkmış ve daha sonraları fitopatolojiye dönüşmüştür.
Fitopatolojinin görevi, bitki hastalıklarını, bunların sebeplerini, korunma ve mücadele yollarını araştırmaktır. Çok geniş kapsamlı bir bilim dalı olan fitopatoloji, birçok farklı bilim dalının bilgilerini kombine ederek kullanır. Fitopatoloji, dört bilim dalından meydana gelir.
Fungus ve protozoaların neden olduğu hastalıkları inceleyen alt bilim dalı mikolojidir. Bakteri ve mollikütlerin neden olduğu hastalıkları bakterioloji, virüs ve viroitlerin neden olduğu hastalıkları viroloji, parazitik bitkiler ve yabancı otların neden olduğu hastalıkları ise herboloji inceler. Bitki hastalıkları ekonomiyi de olumsuz yönde etkiler. Bunlar arasında başlıcaları bitkiden alınan verimi düşürmesi, bitkinin pazar değerini düşürmesi. hastalıkları önlemek için kullanılan kimyasalların maliyeti yukarı çekmesi ve ilaç kalıntılarının çevre kirliliğine sebep olmasıdır.
Bu nedenlerle bitki hastalıkları konusunda önlem almak gerekir. Bitki hastalıklarıyla mücadele edebilmek için de öncelikle bitkilerde hastalanmayı tanımlamamız gerekir. Hastalanma, normal sınırlar içinde seyreden yaşam fonksiyonlarının ya da fizyolojik aktivitelerin bitkiye zarar verecek düzeyde ve sürede bozulmasıdır. Burada dikkat etmemiz gereken...
Eğer bozulma süresi bitkide kalıcı bozukluk bırakmayacak kadar kısaysa ve bitki normal haline dönebiliyorsa o zaman hastalanmadan söz edemeyiz. Hastalık geçici veya sürekli olabilir. Bitkiler hastalanmaya diğer canlılara oranla daha yatkındır.
Bitkilerin insan ve hayvanlara göre hastalıklara yakalanma oranının yüksek olmasının bazı nedenleri vardır. Bunlar bitkilerin hareketsiz olması, bitkilerin dış yüzeyinin hayvan ve insanlara nazaran geniş olması ve bitkilerde dış etkenlere karşı kendilerini koruma özelliklerinin bulunmamasıdır. Bitki hastalıklarına karşı uygulanan yöntemler bitkiyi tedavi etmek amaçlı değil, onu hastalıklardan korumaya yöneliktir. Peki bitkiler neden hastalanır? Hastalığı oluşturan çeşitli etkenler vardır ve bunları...
Bunlara sebepler kompleksi denir. Sebepler kompleksi içinde ilk akla gelen etken mikroorganizmalardır. Bu mikroorganizma bir fungus, bakteri, virüs, fitoplazma veya viroit olabilir.
İkinci etken çevre şartlarıdır. Bir mikroorganizma ancak uygun çevre şartlarında hastalık yaratabilir. Üçüncü etken bitkinin kendisidir.
Bitkinin biyokimyasal, fizyolojik ve morfolojik yapısı, bitki-patojen mücadelesinde etkin rol oynar. Bitkinin birçok etkisi var. Bitki hastalıklarının incelenmesini kolaylaştırmak için bunların sistematik bir biçimde sınıflandırılması gerekir. Bitki hastalıkları hastalık belirtilerine göre, hastalığın çıktığı organa göre, etkilediği ürün grubuna göre gruplandırılabilir. Bununla birlikte hastalık sınıflandırmada en yaygın ölçüt hastalığa neden olan etmenin tipidir.
Buna göre hastalıklar bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan şeklinde ikiye ayrılır. Bulaşıcı hastalıklar bir bireyden diğerine geçer ve tekrar bulaşma yeteneğine sahiptir. Bulaşıcı hastalıklara canlı organizmalar neden olduğu için bu hastalıklara canlı hastalık nedenleri veya biyotik nedenler de denir.
Bulaşıcı olmayan hastalıklar ise çevre şartlarını meydana getirir. Cansız olan bu etkenlerin neden olduğu hastalıklara fizyolojik veya abiotik hastalıklar denir. Hastalanmayı oluşturan biyotik ve abiotik faktörleri inceleyen bilim dalına etiyoloji denir.
Cansız hastalık nedenlerine fizyogen, canlı hastalık nedenlerine ise patojen adı verilir. Altyazı M.K. Şimdi bitkilerden hastalık meydana gelmesinde gerekli olan 3 unsuru sırasıyla inceleyelim. Öncelikle canlı ve cansız hastalık nedenlerine biraz bakalım. Az önce de belirttiğimiz gibi cansız hastalıkların nedeni çevresel faktörlerdir. Sıcaklık, nem, mineraller, çevre kirliliği gibi çevre koşullarının bitkinin tolere edebileceği sınırların altında ya da üstünde olması durumunda bitkide hastalık oluşur.
Canlı hastalık nedeni patojenlerde ise durum biraz daha farklıdır. Bunlar salgıladıkları enzimler. toksinler, büyüme düzenleyici maddeler ve diğer salgıları vasıtasıyla bitki hücrelerinin metabolizmasını bozarak hastalıklara neden olurlar. 2. olarak konukçu bitki hastalığa elverişli olmasıyla hastalık oluşumuna katkı sağlayabilir.
Bitki, konstitüsyonunun yani bünyesinin zararlı mikroorganizmaların girişine yatkın olmasına dispozisyon adı verilir. Bu bitkinin dayanıksız olduğunu ifade eder. Bitkilerin patojen saldırılarına önceden elverişli hale gelmesine ise predispozisyon denir. Son olarak çevre koşulları bitkilerin hastalanmasına etkendir diyebiliriz. Bunu hem tek başlarına hastalık oluşturarak yapabilirler, hem de mikroorganizmaların neden olduğu hastalıkların etkisini artırarak yapabilirler.
Hastalığa neden olan çevre faktörleri arasında nem, sıcaklık, rüzgar, ışık, toprak asitliği ve toprak yapısının etkisini sayabiliriz. Çevre faktörleri ile ilgili detaylı bilgilere programımızın sonraki bölümlerinde yer vereceğiz. Evet arkadaşlar, fitopatoloji dersimizin ilk bölümü olan bitkilerde hastalık kavramı, Ve hastalık oluşumunu etkileyen faktörler burada sona erdi.
Bir sonraki programımızda görüşmek dileğiyle. Hoşçakalın.