Magandang araw sa ating lahat at para sa video na ito ay pag-uusapan natin ng American Civilization, particularly ang mga kabias nang umusbong rito, ang Olmec, Maya, Aztec at Inca. Bago natin pag-usapan ang mga kabias nang umusbong dito sa Amerika, ay sagutin muna natin ang tanong na saan galing ang mga tao sa kontinenteng ito. Ang Bering Strait o Beringja, ang pinaniniwalaang dating tuyong lupain na nagsilbing tulay na lupa sa pagitan ng Asia at Amerika, ang dinaana ng mga sinasabing ninuno ng mga kabiyas ng Amerikano. Makikita ito sa pagitan ng kasalukuyang Rasya at Estado ng Amerika na Alaska.
Ngayon naman, dumako naman tayo sa unang kabiyas na natatalakayin natin dito sa kontinente ng Amerika, ang Olmec, na nagsimula noong 1200 BCE hanggang 400 BCE. Ang lokasyon nito ay matatagpuan sa baybayeng Gulf ng Mexico sa kasalukuyang Estado ng Veracruz at Tabasco sa Mexico. Ang kanila namang kabuhayan ay nabubuhay sila sa pagtatanim, pagkakaingin, makikipagkalakalan at paggawa ng mga paso. Ikinakalakal din ang mga Olmec, ang mga Jade na ikles nito sa iba't ibang bahagi ng Amerika. Para naman sa kanilang reliyon ay sumasamba sila sa napakaraming Diyos at ang pangunahing Diyos nila ay tinatawag nating Jaguar.
Ngayon naman, dumako naman tayo sa kanilang sports. Ginagamit ang larong pok at tok o laro na may pinaghalong sepak takraw at basketball bilang bahagi ng kanilang spiritual na gawain. Ito rin ay ginagamit nila sa kanilang mga pang-religyon na gawain tulad na lamang ng tinatawag nating human sacrifices. At iba pang aspeto ng Olmec ay kilala sila sa paggawa ng mga ribultong bato na tinatawag nating colossal heads.
Sila rin ang nagpauso ng konsepto ng pagsusulat na giftis na kalentulad ng mga ginagawa ng mga Egyptians doon sa kanilang hieroglyphics. Meron din silang sariling karindaryo. Nakagawa rin sila ng drainage system at tinatawag din ang mga Olmec bilang rubber people dahil sa dami ng rubber tree na mapagpukunan nila ng goma sa kanilang teritoryo.
Dumako naman tayo sa pagbagsak ng kabias ng Olmec. Wala pang natutukon na dahilan hanggang sa kasalukuyan kung paano bumagsak ang kabias ng Olmec dahil na rin sa kakulangan ng mga ebidensya at iba pang mga bagay na magtuturo sa atin kung ano ang tunay na nangyari sa kanilang panahon. Ngayon naman, dumako naman tayo sa pangalawang kabiasnan, ang kabias ng Maya. na nagsimula noong 1800 BCE hanggang 900 BCE.
Ang lokasyon nito ay matatagpuan sa timog na bahagi ng Meksiko sa tinatawag nating Yucatan Peninsula at kasalukuyang Guatemala. Ang kanilang kabuhayan ay pareho lang sa mga Olmec na nagsasaka sila at nakikipagkalakalan. Ang kakaiba nga lang rito ay gumagamit sila ng kakaw bilang sinaunang sa lapi nila.
Sa reliyon naman ay pinamumunuan sila ng mga haring mayan na namamahala sa pamahalaan at sa reliyon na din o katulad nung sa mga Mesopotamya na meron silang haring pari. Makapangyarihan din ang kanilang leader dahil sinasabi na may kapangyarihan ito makipag-usap sa kanilang mga Diyos. Sa reliyon naman nila, ang pangunahing Diyos nila ay si Yom Ka'ax at ito ang Diyos na kanilang pinagsasakripisyuhan ng tao or human sacrifice dahil naniniwala sila na kapag sinagawa nila ang human sacrifice, ay matutuwa si Yung Kaaks at bibigyan sila ng masaganang ani. Sa ibang aspeto naman ay gumagamit ang mga maya ng mga pyramids para sa kanilang mga ritual tulad na lang nang nabanggit kong human sacrifice at meron din silang kalendaryo na noong 2012 ay naging isang kontrobersyal na usapin sa mga historiador at mga tao.
Sinasabi na hindi tiyak ang pagbagsak ng mga mayan, subalit naniniwala ang ibang mga historians na ito ay dahil sa pagsakop ng mga Toltec. Nakipagdigbaan din sa iba't ibang bahagi ng Amerika ang mga mayans na sinasabi ding naging dahilan ng tuluyan nilang pagbagsak at sa kakulangan na din ng kanilang pagkain. Yun naman, dumako naman tayo sa pangatlong kabiasnan dito sa Amerika, ang Aztec na nagsimula noong 1345 hanggang 1521. Sanisabi na ang lokasyon nito ay matatagpuan natin sa kasalukuyang Mexico City na tinatawag noon na Tenochtitlan.
Ang kabuhayan din nila ay may pagkakapareho sa mga kabuhayan ng mga Olmec at mga Mayan na pagsasaka at pakikipagkalakalan. Ang pamahalaan naman nila ay pinamumunuan ng mga emperador na siya ring pinunong pang reliyon at itinuturing din sila bilang Diyos. Nailang namang reliyon ay sumasamba sila at humihiling ng biyaya mula sa Diyos ng mga kalikasan tulad na lamang ng mga mayan.
Nagtatayo din sila ng mga templong hugis piramide at nag-aalay din ng mga tao bilang sakripisyo. Sa ibang aspeto naman ay mayroon silang tiyanampa o tinatawag na artificial na pulo upang gawing sakahan sa lipunang Aztek. Sinasabi na ang pag-aklas ng mga rebelde dahil sa mataas na buwis at pag-aalay ng mga alipin ang siyang naging pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Aztec. Subalit, tinuturo din na pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Aztec ay ang pag-ututuro ng mga rebelde.
ng mga Spanish conquistador, particularly si Hernan Cortes, dito sa kanilang lugar upang tuluyan ang bumagsak ang Aztec noong 1521. Ngayon naman, dumako naman tayo sa panghuling kabiasnan dito sa kontenente ng Amerika, ang kabiasnang Inca na nagsimula noong 1438 hanggang 1533. Ang lokasyon nito ay matatagpuan sa Machu Picchu. ang sentro ng kanilang imperyo sa may Cusco Valley sa may South America. Ang kanilang kabuhayan ay pagsasaka at pakikipagkalakalan. May pamahalan din sila na pinamumunuan ng isang emperador na tinatawag nating Sapa Inca at ang bawat lugar sa Inca ay nahati sa iba't ibang lalawigan. Ngayon naman, dumako naman tayo sa reliyon ng mga Inca.
Naniniwala sila sa napakaraming Diyos o yung tinatawag nating polytheism at pinamumunuan ng mga pari ang seremonyang pang-relyon patuwang ang mga tinatawag nating Mamacuna at Yamacuna. Pinakabalala naman na templo sa kanilang lugar ay ang Temple of the Sun. Sa ibang aspeto naman ay meron silang mga hagdan-hagdan palayan dahil sila ay nakatira sa taas ng bundok at meron din silang sariling sistema ng erigasyon. Meron din silang tinatawag na kipu o katumbas.
ng sistema ng pagsusulat na hanggang ngayon ay nagagamit pa rin nila. Meron din silang NITA, o yung tinatawag nating sapilitang paggawa bilang isang buwis at ginagamit din nila ang wikang kwetsya na hanggang ngayon ay ginagamit pa rin sa mga bahagi ng Andes Mountain Ranges. Ngayon naman dumako naman tayo sa pagbagsak ng mga Inca. Sinasabi na bumagsak ang mga Inca dahil sa pagdating ulit ng mga Espanyol sa pamumuno ni Francisco Pizarro na siyang dahilan sa pagkamatay ng pinakahuling Sapa Inca nila na si Atahualpa. Doon na nagtapos ang kabiasna ng Inca.
So hanggang dyan lamang ang ating lesson para sa kabiasna ng Amerika. Sana may naiintindihan kayo at sana ay may natutuan kayo sa ating lesson for this video. Maraming salamat at see you sa next video.