Overview
Bu derste nükleik asitlerin temel yapısı, DNA ve RNA'nın özellikleri, çeşitleri, görevleri ve aralarındaki temel farklar anlatılmıştır.
Nükleik Asitlerin Temel Yapısı
- DNA ve RNA'nın temel yapı taşı nükleotittir.
- Nükleotit; azotlu organik baz, 5 karbonlu şeker ve fosfattan oluşur.
- Azotlu organik baz ile şeker arasında glikozit, şeker ile fosfat arasında ester bağı vardır.
- Nükleotitlerde 8 farklı tip bulunur (4 DNA, 4 RNA).
DNA'nın Özellikleri ve Yapısı
- DNA kalıtımdan ve RNA sentezinden sorumludur.
- Çift zincirli sarmal yapıdadır; zincirler hidrojen bağları ile bağlanır.
- Pürin bazlar (Adenin, Guanin) çift halkalı; primidin bazlar (Timin, Sitozin) tek halkalıdır.
- Adenin = Timin; Guanin = Sitozin (DNA'da pürin/primidin eşitliği).
- A+G / T+S oranı 1'dir, A+T / G+S ise türlere özgüdür.
- A-T arasında iki, G-S arasında üç hidrojen bağı bulunur.
- DNA'nın sağlamlığı guanin-sitozin oranı arttıkça artar.
- Arka arkaya gelen nükleotitleri fosfodiester bağı bağlar.
- DNA'da şeker olarak deoksiriboz bulunur.
- DNA'nın kendini eşlemesine replikasyon denir.
- DNA'nın kalıcı değişimine mutasyon denir.
- DNA'nın yapısında protein yoktur; DNA + protein = kromatin/kromozom.
RNA'nın Özellikleri ve Çeşitleri
- RNA, ribonükleik asit olup riboz şekeri içerir.
- Tek zincirlidir, pürin/primidin eşitliği aranmaz.
- Mutasyon ancak virüslerde kalıtsal molekül olduğunda denir.
- RNA kendini eşleyemez; DNA üzerinden transkripsiyonla sentezlenir (RNA polimeraz enzimi ile).
- mRNA (mesajcı), tRNA (taşıyıcı), rRNA (ribozomal) olmak üzere üç ana çeşidi vardır.
- rRNA enzimsal özellik gösterir, peptid bağı oluşturur.
- tRNA ve rRNA'da hidrojen bağları bulunur.
- RNA'nın yıkımında nükleaz enzimi görev alır.
Santral Dogma: Bilgi Akışı
- DNA kendini eşler: replikasyon.
- DNA'dan RNA sentezlenir: transkripsiyon.
- RNA'dan protein sentezlenir: translasyon.
- Protein sentezi için DNA'nın eşlenmesi (replikasyon) zorunlu değildir.
- Prokaryotlarda bu olaylar sitoplazma/ribozomda; ökaryotlarda çekirdek, mitokondri, kloroplast ve ribozomda gerçekleşir.
Nükleozit ve Nükleotit
- Baz + şeker = nükleozit, nükleozit + fosfat = nükleotit.
- ATP de nükleotit yapılı bir bileşiktir.
Key Terms & Definitions
- Nükleotit — Baz, şeker ve fosfatın oluşturduğu nükleik asit yapı taşı.
- Pürin — Çift halkalı azotlu baz (Adenin, Guanin).
- Primidin — Tek halkalı azotlu baz (Timin, Sitozin, Urasil).
- Replikasyon — DNA'nın kendini eşlemesi.
- Transkripsiyon — DNA'dan RNA sentezi.
- Translasyon — RNA'dan protein sentezi.
- Fosfodiester Bağı — Arka arkaya gelen nükleotitleri zincir üzerinde bağlayan bağ.
- Mutasyon — Kalıtsal moleküldeki kalıcı değişim.
Action Items / Next Steps
- DNA ve RNA'nın yapısal ve fonksiyonel farklarını tekrar et.
- Nükleotit, nükleozit, pürin, primidin tanımlarını not et ve öğren.
- MEB kitabından ilgili bölümleri oku ve soruları çöz.