Witaj na kanale nauka.pl. Zasubskrybuj nasz kanał, by dostawać informacje o nowych [Muzyka] lekcjach. Ignacy Krasicki. Wybrane satyry. Część pierwsza. Ignacy Krasicki. Portret oświeconego artysty. Książę biskup warmiński Ignacy Krasicki to bez wątpienia najbardziej utalentowany twórca polskiego oświecenia. Był ceniony w X wieku, a także w następnych epokach. Współcześni historycy literatury uważają go za godnego następcę Jana Kochanowskiego. Ignacy Krasicki urodził się w 1735 roku w Dubiecku nad Sanem. Pochodził z zubożałej rodziny magnackiej. Kształcił się w seminarium w Warszawie, a potem w Rzymie. Król Stanisław August Poniatowski po wstąpieniu na tron mianował go swoim kapelanem. Od 1765 roku Krasicki współpracował z Monitorem. Uczestniczył również w słynnych obiadach czwartkowych na królewskim dworze. Najczęściej przebywał w Warszawie, gdzie obserwował życie polityczne. Nie brał jednak w nim czynnego udziału. Od momentu, gdy po pierwszym rozbiorze Polski Warmia znalazła się pod panowaniem Prus, Krasicki zajmował się działalnością literacką. W czasie obrad Sejmu czteroletniego popierał program patriotów, a na cześć konstytucji 3 maja napisał okolicznościowy wiersz. Po trzecim rozbiorze Polski Krasicki został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim. Zmarł w Berlinie w 1801 roku. Twórczość Ignacego Krasickiego jest bardzo bogata i różnorodna. Poeta był twórcą i redaktorem czasopisma Monitor. Pisał o edukacji, chwalił pracowitość, krytykował pijaństwo i próżniactwo. Wypowiadał się na temat teatru, poezji, a także doskonalenia mowy ojczystej, co było szczególnie ważne w czasie rozbiorów. Na łamach zabaw przyjemnych i pożytecznych ogłosił wiersz Hymn do miłości ojczyzny, popularny w latach niewoli narodowej tekst patriotyczny. Krasicki napisał również poematy heroikomiczne: Myszeidę, monachomachię i antymonachomachię. W dorobku artystycznym poety bardzo ważne są satyry i bajki. Historycy i krytycy literatury uważają je za wyraz najwyższego artyzmu. Warto wspomnieć również o tym, że Krasicki tworzył powieści. Najbardziej znana nosi tytuł Mikołaja doświadczyńskiego Przypadki. Utwór łączy w sobie modne wówczas na zachodzie typy powieści obyczajowej, awanturniczej i utopijnej. Krasicki opracował także encyklopedię. Nosi ona tytuł Zbiór potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetycznym ułożonych. O literaturze europejskiej i jej twórcach napisał dzieło o rymotwórstwie i rymotwórcach. W swoim dorobku ma Krasicki także studium o ogrodach. Podłoże historyczno-społeczne XV wiek w Polsce to szczególny czas. Polacy przejęli wtedy od zachodu oświeceniowy światopogląd oraz ideały tolerancji i równości. W 1764 roku królem Polski został Stanisław August Poniatowski. Podczas jego panowania dwór królewski stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym. Władca był patronem wielu reform w dziedzinie kultury i oświaty. Oświecenie to również okres wielkich przemian politycznych. To wtedy miało miejsce powstanie kościuszkowskie, bunt przeciwko zaborcom. XV wiek to także epoka wielkich starań reformatorskich. Efektem wielu działań ludzi oświeconych był Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja. Ten nowoczesny akt prawny stanowi dowód zwycięstwa oświeceniowego racjonalizmu. Mówi się również, że Konstytucja 3 Maja była pierwszą próbą realizacji polskiej idei łagodnej rewolucji. W okresie oświecenia ukształtowało się negatywne pojęcie Sarmaty. Zawierało ono w sobie niechęć do zmian i cudzoziemców, anarchizm polityczny, fanatyzm religijny, przesądy stanowe, pijaństwo i rozrzutność. Z mentalnością i działalnością Polaków Sarmatów wiązano złą sytuację Polski. Oświeceniowi myśliciele, reformatorzy i pisarze starali się przebudować myślenie polskiej szlachty, pozyskać ją do obywatelskich działań na rzecz upadającej ojczyzny. W działaniach oświeconych wielką rolę odegrała publicystyka zawierająca konkretne propozycje reform. Także literatura piękna wiernie towarzyszyła poczynaniom patriotów. Dzieła wybitnych twórców zostały zdominowane przez tematykę obywatelską. W popularnych wtedy satyrach i komediach wytykano i krytykowano szlacheckie wady. Niestety nie udało się obronić niezależności politycznej i wolności. Trzeci rozbiór Polski w 1795 roku przypieczętował utratę niepodległości przez Polskę i zaprzepaszczenie wszelkich pozytywnych zmian. Mimo że działania oświeconych nie przyniosły spodziewanych rezultatów, to jednak warto o nich pamiętać. Satyra jako gatunek. Satyra to według słownika terminów literackich utwór literacki, ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska, wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy i stosunki społeczne, postawy światopoglądowe i orientacje polityczne, instytucje życia publicznego, sposoby zachowań i mówienia. Autorzy w satyrach prezentują swój krytyczny stosunek do określonych zjawisk. opisują świat w sposób jednostronny, bo wyolbrzymiają lub pomniejszają ukazane zjawiska. Dlatego mówi się, że gatunek ten przedstawia świat w krzywym zwierciadle, deformuje go. Satyra nie proponuje jednak żadnych sposobów napraw, ani wzorów, czy też ideałów. Jej zadaniem jest negacja, ośmieszenie i wykpienie tego, co wymaga naprawy. Aby skutecznie oddziaływać na odbiorców, autorzy Satyr posługują się komizmem. dowcipem, ironią, kpiną i szyderstwem, a także karykaturą i groteską. Tematyka satyr bywa różnorodna. Znane są więc satyry społeczno-obyczajowe, polityczne i literackie. Ze względu na sposób przedstawiania treści wyróżnia się satyry monologowe i dialogowe. Satyra jako gatunek została stworzona w starożytnym Rzymie. Były wówczas jej dwie odmiany: Horacjańska i juvenalisowska. Satyrę wywodzącą się od Horacego charakteryzował łagodny ton, zrozumienie dla wad ludzkich, a także inteligentny, subtelny dowcip, ironia i parodia. Była to swobodna gawenda pouczająca. Odmiana satyry w stylu Juvenalisa określana jest mianem gniewnej lub napastliwej, a to ze względu na ostrość i dosadność języka oraz bezpośredniość w krytykowaniu wad ludzi. W oświeceniu szczególnie akcentowano wychowawcze i społeczne cele twórczości literackiej. Aby moralizatorstwo nie było nudne, starano się przestrzegać choracjańskiej zasady. Uczyć, wzruszać, bawić. Dla idei naprawy społeczeństwa najlepsze były gatunki dydaktyczne, takie jak bajka, satyra, poemat heroikomiczny, komedia. Styl klasyczny obowiązujący w oświeceniu wprowadzał podział na gatunki wysokie, średnie i niskie. Satyra należała do gatunków niskich. Dopuszczalny był w niej język prosty i skromne środki wyrazu. Tematykę satyr oświeceniowych zdominowała krytyka wad polskiej szlachty. Artyści posługiwali się komizmem, deformacją świata przedstawionego, przejaskrawieniem negatywnych cech bohaterów. W Polsce najlepsze satyry napisał Ignacy Krasicki. Poeta stworzył 22 satyry, które zostały wydane w dwóch tomach. W 1779 i 1784 roku interpretacja wybranych satyr. Pijaństwo. Satyrata ma formę dialogu. Autor zaprezentował w niej rozmowę dwóch znajomych. Jeden z nich narzeka na złe samopoczucie spowodowane libacją alkoholową poprzedniego dnia z okazji imienin żony. Mówi: "Dzień ten obchodzony musiał być uroczyście. Dobrego sąsiada nieźle czasem podpoić. Jejmość była rada. Wina mieliśmy dosyć, a że dobre było, cieszyliśmy się pięknie i nieźle się piło. Trwała uczta do świtu. Niestety taka zabawa miała swoje skutki. Bohater obudził się w południe z bólem głowy i dolegliwościami żołądkowymi. Żona radziła wypić herbatę, ale mąż nie chciał, bo to jego zdaniem trunek mdlący. Zdecydowanie wolał anżówkę. Potem do domu niespodziewanie przybyli dwaj kompani z wczorajszej uczty. Gościnność, zdaniem bohatera, wymaga szczególnej oprawy. To też mówi on: Jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi? Jak częstować i nie pić? I to się nie godzi. Więc ja znowu do wódki wypiłem niechcący. Omnetrinum perfektum. Choć trunek gorący, dobry jest na żołądek, jakoż w punkcie zdrowy, ustały i nudności, ustał i ból głowy. Następnie bohaterowie zasiedli do obiadu podczas posiłku. Chwalił trzeźwość pan Jędrzej, my za nim. Bogdaj to wstrzemięźliwość pijatykę nim. A tymczasem butelka nietykana stoi. Pan Wojciech, co się bardzo niestrawności boi, po szynce, cośmy jedli, trochę wina radzi. Kieliszek jeden, drugi zdrowiu nie zawadzi, a zwłaszcza kiedy wino wytrawne, czyste przystajem na takowe prawdy oczywiste. Przy Suto zastawionym stole toczyła się emocjonująca dyskusja o miłości ojczyzny, o dobru publicznym, o wspaniałych projektach, mężnym animuszu, kopiem góry dla srebra i złota w Olkuszu. Odbieramy inflanty i państwa multańskie. Liczymy owe sumy neapolitańskie. Reformujemy państwo. Wojny nowe zwodzim. Tych bijem wstępnym bojem. Z tamtymi się godzim. A butelka nieznacznie jakoś się wysusza. Przyszła druga, a gdy nas żarliwość porusza, pełni pociech, że wszyscy przeciwnicy legli trzeciej, czwartej i piątej. Aniśmy postrzegli. Poszła szósta i siódma, za nimi 10:00. Gorąca dyskusja na tematy polityczne, zakrapiana suto alkoholem przerodziła się w kłótnię i bijatykę, którą przerwała dopiero służba. Bohater kończy swoją opowieść mądrą refleksją. Bogdaj w piekło przepadło obrzydliwe pijaństwo. Oto profit. Nudności i guzy i plastry. Następnie wypowiada się drugi bohater, który krytykuje zgubny nauk pijaństwa. mówi: "Podłej to zabawa hałastry. Brzydzi się nim człek prawy jako rzeczą sprośną. Z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną. Pamięć się przez nie traci, rozumu użycie. Zdrowie się nadwyręża i ukraca życie. Patrz na człeka, którego ujęła moc trunku. Człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku, a w dalszej części chwali zalety wynikające z trzeźwości. Patrz, jakie swej trzeźwości odnoszą pożytki. Zdrowie czerstwe, myśl u nich wesoła i wolna, moc i raźność niezwykła i do pracy zdolna, majętność w dobrym stanie, gospodarstwo rządne, dostatek na wydatki potrzebne rozsądne. Satyra kończy się rozstaniem bohaterów. Mężczyźni żegnają się i mówią: "Bądź zdrów. Gdzieżeż idziesz? Napiję się wódki. Pijaństwo Ignacego Krasickiego to satyra obyczajowa, w której autor w mistrzowski sposób operuje dialogiem. W rozmowie dwóch mężczyzn poeta zaprezentował portret człowieka nadużywającego alkoholu i nie reagującego na pouczenia. Wizerunek ten jest niezwykle realistyczny. zawiera psychologiczną prawdę o człowieku i jego słabej naturze. Metoda perswazji użyta w opowieści polega na ośmieszeniu postaci. Technika ta działa na wyobraźnię czytelnika. Innej metody perswazji użył Krasicki w wypowiedzi drugiej postaci. Bohater wylicza negatywne skutki pijaństwa i zalety trzeźwości. Dostrzega się tu wyraźne moralizowanie. W ten sposób autor apeluje do rozsądku i rozumu czytelników. Satyre kończy niezwykle lapidarna pułęta. Wynika z niej, że Krasicki nie ma złudzeń. Nauk pijaństwa to choroba, a natura ludzka jest słaba i człowiek jest wobec niej bezradny. Nie przezwycięży jej ani rozsądek, ani mocne racjonalne argumenty moralizatora. Wymowa satyry jest więc pesymistyczna. W satyrze pijaństwo dostrzec można również krytykę sarmackiej obyczajowości. Poeta ośmiesza źle pojętą gościnność, gorące i czcze dyskusje na tematy polityczne, podsycane alkoholem, a kończące się kłótnią i biatyką. Piętnuje także pijacki patriotyzm. Żona modna. Jest to satyra obyczajowa, napisana w formie dialogu. Początek utworu zawiera rozmowę dwóch mężczyzn. Potem jeden z nich przywołuje swoje rozmowy z żoną. Główna postać satyry, żona modna to pan Piotr, szlachcic z prowincji, który niedawno się ożenił. Jego wybranka pochodzi z miasta. Małżonkowie nie są dobrze dobrani. Sam Piotr tak mówi o swojej żonie i o tym, co go skłoniło do ślubu z kobietą. Ma talenta śliczne. Wziąłem po niej w posagu cztery wsie dziedziczne. Piękna, grzeczna, rozumna. Mimo to mężczyzna jest rozczarowany, gdyż mówi: "Wszystko to na złe wyszło i zgubi mnie w sporzej. Piękność, talent, wielkie zaszczyty, niewieście. Cóż po tym, kiedy była wychowana w mieście? Piotr jeszcze przed ślubem dostrzegał pewne wady kobiety. Tak o tym mówił. Dziwne były jej gesta i misterne wdzięki. A nim przyszło do ślubu i dania mi ręki, szliśmy drogą romansów. A czym się uśmiechał, czym się skarżył, czy milczał, czy mówił, czy wzdychał, widziałem, że mnie dobrze udawał aktora. Modna Philis gardziła sercem domatora. A ja byłbym nią. Wzgardził punkt honoru. A czego mi najbardziej żal, ponęta zbioru, owe wioski, co z mymi graniczą dziedziczne, te mnie zwiodły. Wprawiły w te okowy śliczne. Tak więc Piotr nie ożenił się z miłości. To interesowny mężczyzna, pragnący poprzez małżeństwo powiększyć majątek. W swoim postępowaniu nie widzi on nic niestosownego. O materialnych pobudkach, które skłoniły go do małżeństwa, mówi bez żadnej refleksji. Dalsza opowieść Piotra dotyczy intercyzy i daje czytelnikowi możliwość poznania charakteru żony. W umowie przedślubnej zapisano następujące warunki: mieszkanie zimą w mieście, a latem na wsi. Wygodny i obszerny dom, liczne pokoje dla domowników i dla gości, francuska służba, własny luksusowy pojazd konny na wyjazdy poza miasto i inne. Dalsze fragmenty satyry ukazują epizody z życia małżeńskiego. Tak Piotr opisuje wyjazd do domu. Czym pojedziem? Karetą, a nie na resorach. Dalisz ja porysory szczęściem kasztelanic co karetę angielską sprowadził z zagranic zgrał się do szelonga kupiłem czas siadać jejmość słaba, więc podróż musiemy odkładać zdrowsza jejmość zajeżdża angielska kareta siada jejmość a przy niej suczka faworyta kładą skrzynki skrzyneczki woreczki i paczki te od wódek pachnących tamte Od tabaczki niosą pudło kornetów, jakiś kosz na fanty. W jednej klatce kanarek, co śpiewa kuranty, w drugiej sroka dla ptaków jedzenie w garnuszku, dalej kotka skocięty i mysz na łańcuszku. Chcę siadać, nie masz miejsca. Żeby nie zwlec drogi, wziąłem klatkę pod pachę, a suzkę pod nogi. Piotr spełniał wszystkie zachcianki żony. On sam był dla niej nieważny. Nie starczyło dla niego miejsca w karecie. Musiał się usadowić między paczkami, pudełkami, kapeluszami i zwierzętami. Wybranka Piotra to typowa, ówczesna żona modna. Świadczą o tym także inne wymagania kobiety. Uważała ona, że do godnego jej zdaniem życia niezbędna jest odpowiednia służba. Kucharz, który potrafi gotować wykwintne potrawy według gustów gości, pasztetnik modny, cukiernik i inni. Służba powinna koniecznie pochodzić z zagranicy, a w domu niezbędne są różne wykwintne sprzęty, w tym także serwis zwierściadlany i figurki piękne z porcelany. Zastrzeżenia żony budził również wygląd domu, jego wnętrze i otoczenie. Mąż tak relacjonuje rozmowę z żoną na ten temat. Gdzie sala? Tu jadamy. Kto widział tak jadać? Mała izba 40 nie może tu siadać. Idziem dalej. To pokój sypialny, a pokój do bawienia tam, gdzie i jadalny. To być nigdy nie może. A gabinet dalej. Ten będzie dla pani, a tu będziem spali. Spali? Proszę o spanie do swoich pokojów. Ja muszę mieć osobne od spania, od strojów, od książek, od muzyki, od zabaw prywatnych, dla panien pokojowych, dla służebnic płatnych. A ogród są kwatery z bukszpanu, ligustru. Wyrzucić. Nie potrzeba przydatnego lustru. To Niemczyzna. Niech będą z Cyprysów gai mruczące po kamyczkach gdzieniegdzie strumyki. Tu kiosk, a tu mecczeik, holenderskie wanny. Tu domek pustelnika, tam kościół dianny. Wszystko jakby od niechcenia, jakby od igraszki. Belwederek maleńki, klateczki na ptaszki, a ja sobie rozmyślam pomiędzy Cyprysy nad nieszczęściem Pameli albo Heloisy. Wkrótce żona Piotra zrealizowała wszystkie swoje pomysły. Dom zmienił się nie do poznania. Za wszystko zapłacił oczywiście mąż. Już alkowa złocona w sypialnym pokoju, gipsem wymarzony gabinet od stroju. A wszystko po francusku. Globus na stoliku, buduar szklisie złotem, pełno porcelany, stoliki marmurowe, zwierściadlane ściany. Zoła przeszedł mój domek, warszawskie pałace, a ja w kącie nieborak. Jak płacze, tak płacze. Małżonkowie przyjmowali licznych gości. Pewnego razu huczna zabawa z fajerwerkami zakończyła się pożarem gospodarstwa i powrotem do miasta. Cała ta sytuacja wzbudziła w Piotrze refleksje. Ale dobrze mi tak, choć frasunek bodzie, cóż mam czynić? Próżny żal, jak mówią po szkodzie. W satyrze żona modna Ignacy Krasicki zaprezentował losy źle dobranego małżeństwa. szlachcica ze wsi i modnej damy z miasta. Poeta ukazał rzeczywistość w krzywym zwierciadle. Jest to satyra przede wszystkim na kobietę. Bohaterkę charakteryzuje rozrzutność, zarozumiałość, egoizm i próżność. Autor wyolbrzymia wady, a pomija zupełnie zalety żony. W charakteryzowaniu bohaterów Krasicki w zręczny sposób wykorzystał dialog i karykaturę. Tekst jest bogaty w wyliczenia, które ukazują ogrom wymagań kobiety. Stanowią swego rodzaju zestaw atrybutów żony modnej. Natomiast liczne zdrobnienia wywołują uśmiech i sugerują infantylizm kobiety. Poeta w mistrzowski sposób posłużył się także kontrastem, ukazując diametralnie różne sposoby życia i mentalność małżonków. ośmieszył bezkrytyczne poddawanie się cudzoziemskiej modzie oraz snobizm. Satyra jest charakterystyką żony, ale też i Piotra. Kobieta wymuszała na mężu pewne zmiany, a on jej bezwolnie ulegał. Ponadto poeta demaskuje fałsz w stosunkach międzyludzkich. Piotr ożenił się z kobietą nie dlatego, że darzył ją uczuciem. Ważniejsze od miłości były względy materialne. Piotr wyraźnie zyskał żeniąc się z bohaterką satyry. Prezentując szkodliwość postaw zarówno męża, jak i żony, Krasicki posłużył się ciepłym humorem. Poeta nie krytykuje wprost negatywnych zjawisk i postaw. Nie ma także w tekście natrętnego moralizowania. Ocenę zachowań bohaterów Krasicki pozostawia czytelnikowi. Ufa jego inteligencji. Wie, że potrafi on sam wyciągnąć wnioski. Refleksja męża kończąca satyrę powoduje uśmiech u czytającego. Piotr zrozumiał błędy swojego postępowania. Żona modna to utwór ośmieszający i piętnujący rozpowszechnioną w oświeceniu modę na cudzoziemsczyznę, w tym przypadku francuski styl życia i obyczaje. Krytyka tych zjawisk była szczególnie ważna w XV wiecznej Polsce, która powoli znikała z mapy Europy. Poeta starał się zwrócić uwagę na to, że bezkrytyczne przyjmowanie obcych wzorców powoduje odrzucenie rodzimej tradycji, a co za tym idzie zatracenie polskości. Krasicki nie moralizuje i nie proponuje żadnych wzorów, lecz mimo to przez humor i kpinę poucza, ośmiesza to, co wymaga zmiany. Opracowała Barbara Nowak. Czytała Agnieszka Filhauer. Zasubskrybuj nasz kanał, by dostawać informacje o nowych [Muzyka] lekcjach. Zobacz też inne lektury z gimnazjum.