Mga kabias ng Mesoamerika at Andes, Olmec, Maya, Aztec at Inca Ang mga sinaunang tao sa Mesoamerika ay nagtatanim ng mais at iba pang mga produkto sa matabang lupain ng Yucatan Peninsula at kasalukuyang Veracruz, noon pamang 3500 BCE. Sa pagsapit ng 1500 BCE ay maraming taga-Mesoamerika ang nagsimulang manirahan sa mga pamayanan, na idagdag din sa kanilang karaniwang kinakain ang isda at karne ng ilang maiilap na hayop. Mababanaag na ang pagkakaroon ng politikal at panlipunang kaayusan sa Mesoamerika sa pagitan ng 2000 at 900 BCE.
Sa maraming regyon, ang maliliit at subalit makapangyarihang pamayanan ay nagkaroon ng mga pinuno. Nagkaroon din ng ilang mga angkan na pinangingibabawa ng aspektong pang-ekonomiya, pampulitika at panrehiyon. Ang pinakakilala sa mga bagong tatag na lipunan ay ang mga Olmec.
Ang Olmec ay isang pamayanang agrikultural. Ang sistemang erigasyon na kanilang itinayo ang nagbigay daan upang masaka ang kanilang lupain. Ang katagang Olmec ay nangangahulugang rubber people. Dahil sila ang kauna-unahang tao na gumamit ng dagta ng punong rubber o goma. Sila ay nakagawa ng kalendaryo at gumamit ng sistema ng pagsulat na may pagkakatulad sa hieroglyphics ng Egypt.
Nakalikha rin sila ng mga katangitangin sining gaya ng paglilok ng mga anyong ulo mula sa mga malalaking bato. Sila ay nakagawa ng mga templong hugis piramide sa ibabaw ng mga umbok na lupa at nagsilbing lugar sambahan. Mahalaga sa mga Olmecs ang hayop na jaguar. Ito ay nagpapakita ng lakas, katusuhan at kakayahang manirahan sa angmang lugar.
Sinasamba na mga Olmec ang espiritu ng jaguar. Katulad ng ibang kulturang umusbong sa daigdig. Ang kabiyas ng Olmec ay humina at bumagsak.
Gayunpaman, ang mga sinaunang taong sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan. Ang piramide, liwasan at lansangan ang nagbigay ng karangyaan, kadakilaan at kapangyarihan sa lungsod. Ang pinakamahalagang Diyos ng Teotihuacan ay si Quetzalcoatl.
Ang Feathered Serpent God at tinawag na Diyos ng Kabyasna ng Teotihuacan. Noong 600 CE, ilang tribo mula sa Hilaga ang sumalakay at sinunog ang lungsod. Ang Kabyasnang Maya Namayani ang Kabyasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang region sa Timog Mexico hanggang Guatemala.
Nabuo dito ang pamayanang lungsod ng Maya tulad ng Uasactun, Tikal, Elmirador at Copan. Nakamit ng Maya ang rurok ng kanyang kabiasnan sa pagitan ng 300 hanggang 700 CE. Sa lipunang Maya ay katuwang ng mga pinuno ang mga kaparian sa pamamahala. Sila ay nagtataglay ng ganap na kapangyarihan.
Pinalawig ng pinunong tinatawag na Halak Yuinik o Tunay na Lalaki, ang mga pamayanang urban na sentro rin ng kanilang pagsamba sa kanilang mga Diyos. Nang lumaon ay nabuo rito ang mga lungsod-estado. Naiugnay ng malalawak at maayos na kalsada at rutang pantubig ang mga lungsod-estado ng Maya, ang kabiyas ng Aztec. Naging makapangyarihan ang kabihas ng Aztec sa gitnang bahagi ng Mesoamerika. Matatandaan na sa bahagi rin ito umusbong ang sinaunang kabihas na ng Olmec.
Bunga nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluensya ng mga Olmec. Subalit hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo. Pinaunlad ng mga Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo.
Kinontrol nila ang mga karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerika. Ang mga Aztec ay mga nomadikong tribo na ang orihinal na pinagmulan ay hindi natukoy. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang isang nagmula sa Aztlan, isang mitingong lugar sa Hilagang, Meksiko.
Ang kabiyas ng Inca Ang salitang Inca ay nangangahulugang imperyo. Hango ito sa pangalan ng pamilyang namuno sa isang pangkat ng tao na nanirahan sa Andes. Sa pamumuno ni Mang Cocapac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado at unti-unting pinalawig ang kanilang teritoryo hanggang masakop nito ang tatlong dibong mahigit na kwadrado ng lupain sa kahabaan ng baybayin ng Pasifik. Mga kabias ng Mesoamerika at Andes, Olmec, Maya, Aztec at Inca.