Starożytna Sparta

Początki Sparty

• Sparta założona przez Dorów w IX wieku p.n.e. w Lakonii, dolinie rzeki Eurotas.
• Rozpoczęcie podboju półwyspu Peloponeskiego.
• Sparta zwana także Lacedemonem, mieszkańcy - Lacedemończykami.
• Związanie Związku Peloponeskiego - przymierze polis pod dominacją Sparty.

Legendarna postać Likurga

• Pół legendarny prawodawca i reformator.
• Otrzymanie Wielkiej Retry od wyroczni delfickiej - zbioru praw podstawowych ustroju Sparty.

Ustrój polityczny Sparty

• Oligarchia podobna do Aten.
• Zgromadzenie Ludowe (Apella):
  • Decydowało o wojnie, pokoju, wybierało urzędników, wprowadzało nowe prawa.
  • Udział brali wszyscy Spartiaci powyżej 30 roku życia.
• Dwóch Królów:
  • Dynastie: Agiadów i Eurypontydów.
  • Funkcje kapłańskie, dowodzenie armią.
  • Ograniczone możliwości prawne, kontrolowani przez Eforów.
• Geruzja (Rada Starszych):
  • 30 członków, w tym 28 Gerontów (powyżej 60 lat) i dwóch królów.
  • Inicjatywa ustawodawcza, wydawanie wyroków, niezależność od apelli.
• Eforowie:
  • Pięciu urzędników wybieranych na rok przez apelle.
  • Kontrola urzędników, królów, nadzór nad wychowaniem młodzieży.

Struktura społeczna Sparty

• Spartiaci:
  • 2-3% mieszkańców, pełne prawa polityczne.
  • Zakaz pracy zarobkowej, posiadania ziemi prywatnej.
  • Wojskowa elita, hoplici.
• Periojkowie:
  • Mieszkańcy podbitych terenów, podporządkowani spartiatom.
  • Rzemiosło, handel, żegluga, służba wojskowa.
  • Wolność osobista, brak dostępu do urzędów.
• Heloci:
  • Podbita ludność, specyficzni niewolnicy.
  • Przypisani do ziemi spartiatów, nie mogli być sprzedani.

System wychowania - Agoge

• Selekcja i wychowanie dzieci.
• Dzieci chorowite:
  • Zanoszone na apotetaj - urwisko w Tajgetu.
  • Decyzje o ich losie podejmowane przez urzędników.
• Wychowanie chłopców:
  • Do 7 roku życia z rodzicami, potem w grupie rówieśników.
  • Od 12 roku w koszarach, surowa dyscyplina wojskowa.
  • Pełne prawa od 30 roku życia.
  • Obowiązek założenia rodziny, kary za ociąganie się.

Ciekawostki

• Powiedzenie "wracać z tarczą albo na tarczy" - walczyć do końca.
• Ograniczone prawa za ucieczkę z pola walki.
• Po bitwie pod Termopilami upokarzanie tych, którzy przeżyli mimo przegranej.

Podsumowanie

• Omówione zagadnienia: Związek Peloponeski, ustrój oligarchiczny, Wielka Retra, Zgromadzenie Ludowe, Geruzja, Eforowie, Spartiaci, Periojkowie, Heloci oraz Agoge.
• Ważna postać: Likurg, legendarny prawodawca.