Antybiotyki beta-laktamowe

Definicja i mechanizm działania

• Beta-laktamy zawdzięczają nazwę pierścieniowi beta-laktamowemu w ich budowie.
• Hamują syntezę ściany komórkowej bakterii przez inhibicję białka PBP (penicylin binding protein).
• Uniemożliwia to usieciowanie polimerów, niszcząc ścianę komórkową bakterii i powodując ich śmierć.

Mechanizmy oporności

• Enzymy rozkładające beta-laktamy (beta-laktamazy) np. MRSA, ESBL (Extended Spectrum Beta-Lactamases)
• Modyfikacje białka PBP
• Błona nieprzepuszczalna u bakterii Gram-ujemnych
• Mechanizmy aktywnego usuwania antybiotyku z komórki

Grupy antybiotyków beta-laktamowych

1. Penicyliny

• Najstarsze antybiotyki, działają głównie na bakterie Gram-dodatnie i niektóre Gram-ujemne ziarniaki
  • Metabolizowane w wątrobie, wydalane przez nerki
  • Nie przenikają do OUN (ośrodkowy układ nerwowy)

Podgrupy penicylin

Penicyliny naturalne

• Wrażliwe na beta-laktamazy
  • Penicylina G (krystaliczna, prokainowa, benzylowa)
  • Penicylina V (fenoksymetylowa)
  • Stosowanie: Angina paciorkowcowa, róż, kiła, profilaktyka nawrotów gorączki reumatycznej

Penicyliny przeciwgronkowcowe

• Półsyntetyczne, oporne na beta-laktamazy gronkowców
  • Kloksacylina (doustnie, dożylnie)
  • Działanie na MSSA (wrażliwe na metycylinę), ale nie na MRSA

Penicyliny o poszerzonym spektrum

• Aminopenicyliny (np. amoksycylina, ampicylina)
  • Łączone z inhibitorami beta-laktamaz (kwas klawulanowy, sulbaktam, tazobaktam)
  • Działanie na bakterie Gram-dodatnie i ujemne (np. Neisseria, Salmonella, Shigella, Helicobacter)
  • Amoksycylina: lek pierwszego rzutu w zapaleniu płuc dorosłych
  • Działania niepożądane: Plamista osutka u pacjentów z mononukleozą, cholestatyczne uszkodzenie wątroby

Penicyliny przeciwpseudomonasowe

• Karboksypenicyliny (tikarcylina) i ureidopenicyliny (piperacylina + tazobaktam)
  • Szerokie spektrum, obejmuje Pseudomonas aeruginosa
  • Piperacylina + tazobaktam: stosowana w infekcjach szpitalnych

2. Cefalosporyny

• Podobna budowa do penicylin, bardziej oporne na beta-laktamazy
  • Szersze spektrum działania, podział na generacje

Generacje cefalosporyn

Pierwsza generacja

• Działają głównie na bakterie Gram-dodatnie
  • Przykłady: Cefazolina, cefaleksyna
  • Zastosowanie: górne i dolne drogi oddechowe, układ moczowy

Druga generacja

• Większa aktywność wobec bakterii Gram-ujemnych
  • Przykłady: Cefuroksym (IV, doustnie jako aksetylcefuroksym), cefaklor
  • Zastosowanie: jak w pierwszej generacji

Trzecia generacja

• Szerokie spektrum, aktywność wobec Gram-dodatnich i Gram-ujemnych
  • Przenikają do OUN (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)
  • Przykłady: Ceftriakson (dożylnie, 2 g raz dziennie), ceftazydym

Czwarta generacja

• Szerokie spektrum jak trzecia generacja
  • Przykłady: Ceftarolina, cefepim

Działania niepożądane cefalosporyn

• Reakcje alergiczne
• Rzekomobłoniaste zapalenie jelit
• Granulocytopenia
• Ból w miejscu podania

3. Monobaktamy

• Działanie na tlenowe pałeczki Gram-ujemne
  • Jedyny lek: Aztreonam (dożylnie, przenika do OUN)
  • Brak reakcji krzyżowych z penicylinami i cefalosporynami

4. Karbapenemy

• Bardzo szerokie spektrum działania (Gram-dodatnie, ujemne, beztlenowe)
  • Przykłady: Imipenem (+cylastyna), meropenem, ertapenem
  • Efekt poantybiotykowy
  • Działania niepożądane: Nudności, wymioty, biegunka, wysypki skórne, reakcje w miejscu podania

Praktyczny aspekt: interpretacja posiewu i antybiogramu

• Informacje z próbki: wyhodowany drobnoustrój, CFU (colony forming unit)
• Antybiogram: testowanie wrażliwości bakterii na antybiotyki
• Przykład antybiotyków: Piperacylina tazobaktam, ceftazydym, cefepim, imipenem, meropenem, cefotaksym
• Wybór antybiotyku na podstawie wrażliwości: np. piperacylina tazobaktam lub karbapenemy