Overview
Tinalakay sa lecture ang Bill of Rights, karapatan at obligasyon ng mamamayan, proseso ng aresto, batas sa privacy, citizenship, at legislative power ayon sa Saligang Batas ng Pilipinas.
Bill of Rights at Mga Uri ng Karapatan
- May tatlong uri ng karapatan: natural, statutory, at constitutional.
- Natural rights: karapatan bilang tao, gaya ng buhay at pag-ibig.
- Statutory rights: karapatang galing sa batas na ginawa ng Kongreso.
- Constitutional rights: karapatang nakasaad sa Saligang Batas, nahahati sa political, civil, social at economic rights.
Due Process at Equal Protection
- Hindi pwedeng tanggalan ng buhay, kalayaan, o ari-arian nang walang due process.
- Due process: nararapat pakinggan at bigyan ng pagkakataong magpaliwanag bago parusahan.
- Equal protection: lahat ng taong magkatulad ang kalagayan ay dapat pantay ang pagtrato.
Search, Seizure, at Aresto
- Hindi pwedeng mag-search o manghuli nang walang warrant, maliban sa ilang exceptions tulad ng in flagrante delicto o hot pursuit.
- Search at arrest warrant ay ini-issue lamang ng korte sa may probable cause.
- May mga legal na checkpoint basta sumusunod sa tamang procedure.
Privacy, Speech, at Relihiyon
- Privacy of communication, data, at correspondence ay protektado ng batas.
- Bawal ang wiretapping at walang sinuman, kabilang ang asawa, ang maaaring magbukas ng komunikasyon nang walang pahintulot.
- May kalayaan sa pananalita at pamamahayag, pero may limitasyon (libel, slander, online libel).
- Malayang pumili ng relihiyon at hindi ito dapat gawing batayan sa political/civil rights (no religious test).
Iba Pang Karapatan at Obligasyon
- Karapatan sa information at transparency sa gobyerno.
- Karapatan mag-unionize pero bawal ang strike sa gobyerno.
- Private property ay pwedeng kunin ng gobyerno para sa public use kung may just compensation (eminent domain).
- Bawal gumawa ng batas na nagpapababa ng bisa ng kontrata (impairment of contracts).
- May free access sa korte at legal assistance kahit mahirap.
Rights of the Accused
- May right to remain silent, right to counsel, at presumption of innocence (Miranda rights).
- Bawal pwersahin, saktan o tortyurin ang akusado at dapat may abogado sa imbestigasyon.
- May karapatan sa piyansa, maliban kung capital offense at malakas ang ebidensya.
- May writs of habeas corpus, amparo, at data bilang proteksyon laban sa arbitrary detention.
- Hindi pwedeng pwersahin tumestigo laban sa sarili o kamag-anak (self-incrimination at privilege rules).
- Bawal ikulong dahil lang sa political beliefs.
- Bawal ang involuntary servitude maliban sa parusa sa krimen.
- Wala nang death penalty, ang pinakamabigat ay reclusion perpetua o life imprisonment.
Karapatan Kaugnay ng Utang at Tax
- Hindi pwedeng makulong sa simpleng utang o non-payment ng poll tax.
- Makukulong lamang kung may panloloko, bouncing check, o estafa.
Double Jeopardy, Ex Post Facto Law, at Bill of Attainder
- Hindi pwedeng litisin o parusahan nang dalawang beses sa iisang krimen (double jeopardy).
- Bawal ang ex post facto law at bill of attainder (batas na nagpaparusa nang walang paglilitis).
Citizenship at Suffrage
- Natural-born citizen: anak ng Pilipino, hindi kailangang magsagawa ng act para maging citizen.
- Maaaring maging citizen sa pamamagitan ng judicial, legislative, o administrative naturalization.
- Suffrage: karapatang bumoto at obligasyon ng bawat mamamayan.
- Plebiscite at referendum ay paraan ng pagsagot (yes/no) sa mga isyu ng gobyerno.
- Recall ay para palitan ang local officials bago matapos ang termino.
Legislative Power
- Legislative power ay nasa Kongreso (Senado at House of Representatives).
- Senador: 24, natural-born, 35 y/o, 6 years term, max 2 terms.
- Congressman: 25 y/o, 3 years term, max 3 terms; 80% district, 20% party-list.
- Bawal magkaroon ng ibang government position habang naka-upo (incompatible/forbidden office).
Key Terms & Definitions
- Due Process — proseso na kailangang pagdaanan bago tanggalan ng karapatan.
- Probable Cause — sapat na dahilan para maniwala na may nagawang krimen.
- Eminent Domain — kapangyarihan ng gobyerno kunin ang pribadong ari-arian para sa pampublikong gamit, basta may bayad.
- Miranda Rights — karapatan ng akusado na sabihan bago imbestigahan.
- Double Jeopardy — hindi pwedeng litisin ulit sa parehong krimen.
- Ex Post Facto Law — batas na nagpaparusa sa ginawa bago ito ipagbawal.
- Natural-born Citizen — Pilipino sa pagsilang, walang ginawang proseso para maging citizen.
Action Items / Next Steps
- Basahin ang Article 3–6 ng 1987 Philippine Constitution.
- Sagutan ang reviewer o summary handouts para sa Civil Service Exam.
- Panuorin ang webinar/YouTube lecture sa Data Privacy at Anti-Terrorism Law.
- Maghanda ng tanong para sa susunod na talakayan.