Definicja samorządu: Idea samorządności polega na przeniesieniu części władzy centralnej na lokalne obszary, aby mieszkańcy mieli większy wpływ na sprawy dotyczące ich regionu.
Władza centralna: Złożona z prezydenta, sejmu, senatu, rady ministrów. Rządzi całym krajem.
Rodzaje samorządów
Samorząd terytorialny: Dotyczy podziału kraju na mniejsze jednostki (województwa, powiaty, gminy).
Samorząd specjalny: Obejmuje grupy zawodowe (np. samorząd zawodowy) oraz inne formy (np. samorząd uczniowski).
Zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego
Zasada samorządności: Lokalne władze podejmują decyzje dotyczące swoich problemów.
Zasada decentralizacji: Władza jest rozproszona, nie skupiona w jednym miejscu.
Zasada pomocniczości: Państwo ingeruje w działalność samorządów tylko wtedy, gdy samorządy nie są w stanie poradzić sobie z problemami.
Struktura samorządu terytorialnego
Jednostki samorządu terytorialnego:
Gminy: najmniejsza jednostka, posiada osobowo ść prawną.
Powiaty: podział na powiaty ziemskie oraz miasta na prawach powiatu.
Województwa: największa jednostka terytorialna, składa się z powiatów.
Władze samorządowe
Władza ustawodawcza:
Gmina: Rada gminy, wybierana przez mieszkańców.
Powiat: Rada powiatu, wybierana przez mieszkańców.
Województwo: Sejmik wojewódzki, wybierany przez mieszkańców.
Władza wykonawcza:
Gmina: Wójt, burmistrz, prezydent.
Powiat: Zarząd powiatu, na czele starosta.
Województwo: Zarząd województwa, na czele marszałek.
Wybory samorządowe
Mieszkańcy mogą brać udział w wyborach samorządowych oraz kandydować na lokalne stanowiska.
Kadencja: Zazwyczaj 5-letnia, w wyborach bezpośrednich.
Zadania samorządu
Rodzaje zadań:
Zadania własne: Wynikają z potrzeb mieszkańców.
Zadania zlecone: Określone przez władze centralne.
Zadania powierzone: Współpraca z innymi jednostkami samorządowymi.
Przykłady zadań:
Utrzymanie dróg, oświata, pomoc społeczna, planowanie przestrzenne.
Finanse samorządowe
Źródła dochodów samorządów: Podatki, subwencje, dotacje celowe, majątek gminy.
Budżet: Rada gminy uchwala budżet, który musi być zrównoważony.
Nadzór nad samorządami
Władze centralne: Nadzorują działalność samorządów i mogą interweniować w sytuacjach kryzysowych.
Podsumowanie
Samorząd terytorialny w Polsce sprawuje lokalną władzę, umożliwiając mieszkańcom podejmowanie decyzji dotyczących ich regionów. Umożliwia to lepsze zarządzanie i dostosowanie się do lokalnych potrzeb.