het tweede kenmerkende aspect van de tijd van jaris en boeren heeft te maken met het ontstaan van de landbouw en de volledige omschrijving van het kenmerkende aspect dus als volgt het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen nou kun je denken dat er dubbel op is maar dat is niet zo eerst gaan we in dit filmpjes even kijken naar hoe die landbouw eigenlijk ontstaan is en vervolgens gaan we kijken naar wat dat voor gevolgen heeft voor de samenleving want zo'n landbouwsamenleving die verschilt nogal behoorlijk van zo'n samenleving van jagers en verzamelaars die we eerder zagen maar opnieuw is ook een landbouwsamenleving opgebouwd uit dezelfde vier bouwstenen namelijk politiek cultuur economie en de sociale verhoudingen en die zullen in deze video dan ook weer gaan terugkomen maar goed eerst eens even kijken naar het ontstaan van die landbouw en daarvoor gaan we zo'n 13.000 jaar terug in de tijd naar ongeveer 11.000 voor Christus en we gaan naar het gebied van de zogenaamde vruchtbare halve maan en dat gebied Zie je hier op dit kaartje afgebeeld en het is een gebied dat eh ja eigenlijk in de van een halve maan loopt van Egypte in het westen via Israël Jordanië Syrië het zuiden van Turkije door naar Irak en Iran en in dat gebied daar vond de zogenaamde neolitische revolutie oftewel de landbouwrevolutie plaats neolitische is een ander woord voor nieuwe steentijd en in deze periode ontstond dus de Landbouw in dit gebied en een ander woord voor landbouw is agrarisch dat woord zal je nog vaker gaan tegenkomen Het is een begrip dus onthoud het goed iedere Keeren als er agrari staat of agrariërs dan weet je dat het met landbouw te maken heeft nou Waarom begon die landbouwrevolutie nou precies in dit gebied dat heeft te maken met het klimaat dat er zo rond 11.000 voor Christus in dit gebied was dat was namelijk heel erg gunstig Het was een gematigd klimaat waardoor er heel veel eh planten groeiden waardoor er heel veel beesten leefde Kortom er was voedsel in overvloed voor die jagers verzamelaars die daar leefden daar droegen die grote rivieren die je er op het kaartje ziet zoal de NJ en de rivier de Jordaan en de uif frat en de tigr is natuurlijk ook aanb want zoet water betekent vaak ook vruchtbare grond nou dat was hier in die vruchtbare halve maan dus ook het geval Nou die jagers verzamelaars die daar leefden die hoefden vaak niet meer rond te trekken omdat er gewoon heel veel voedsel in een omgeving was meer dan dat ze soms op konden En dan zie je dat de eerste Jaag verzamelaars voorzichtig aan akkerbouw gaan doen Ze gaan eh allerlei gewassen die ze al in het wild groeien niet meer per se verzamelen Nee ze gaan proberen om die te verbouwen en later gaan ze ook proberen om de Wilde beesten waarop ze jagen om die te temmen en om zo ook aan veel te doen en akkerbouw en Veld eh dat zijn de twee voornaamste takken van de Landbouw Er zijn er nog meer tegenwoordig maar in die tijd gaat het dus om akkerbouw en om veelt Nou ja hoe gaat dat dan zo'n landbouw of zo'n neolitische revolutie Ja dat gaat natuurlijk niet zonder slag op stoot en het is niet dat mensen van de ene op de andere dag ineens bedacht van Hey weet je wat Nu gaan we landbouw doen Nou gaan we niet niet meer jagen en verzamelen om daar even een overzichtje van te geven hier de ontwikkelingen van de middelen van bestaan in die vruchtbare Halve Maan het eerste middel van bestaan jagen en verzamelen hebben wel gezien hebben het in het vorige filmpje ook over gehad dat bleef men in die vruchtbare Halve Maan doen Tot zo ongeveer 9000 voor Christus Maar tegelijkertijd begon men dus al voor 9000 voor Christus aan landbouw te doen begon men agrarisch te leven en lange tijd leefde verzamelaars en boeren dan ook naast elkaar maar uiteindelijk kwam het jagen en verzamelen steeds minder voor als voornaamste middel van bestaan want de landbouw bood namelijk grote voordelen als je het goed aanpakte was er meer dan genoeg voedsel voor iedereen sterker nog Dan was er voedsel over waardoor de groep kon groeien Nou dat Zorgt er dan ook voor dat er langzamerhand landbouwsamenlevingen gaan ontstaan en hoe zo'n landbouwsamenleving of zo'n agrarische samenleving eruit ziet dat gaan we weer even bekijken aan de hand van onze vier bouwstenen het middel van bestaan Nogmaals dat bepaalt dus hoe mensen samenleven voor een heel groot deel is in d gebal dus landbouw oftewel akkerbouw en Veil bij de jagers verzamelaars zagen we dat er nog geen sprake was van politiek er was geen georganiseerd bestuur want de groepen waren niet zo groot dat dat nodig was nu zien we doordat de voedselproductie toeneemt dat de bevolking ook begint te groeien en de groep waarin men leeft dus groter wordt en dan zien we langzamer hand dorpen ontstaan die waarschijnlijk werden bestuurd door de de dorpsoudste of de priesters of soms gewoon Simpelweg door de beste boeren de boeren die het grootste stuk grond hadden of het meeste voedsel produceerden Nou ja de sociale verhoudingen die begonnen langzamerhand toch echt te veranderen in zo'n agrarische samenleving eh ten eerste vond er de zogenaamde sedentaire revolutie plaats mensen gingen voortaan op een vaste plek wonen jagers verzamelaars waren afhankelijk van het rondtrekken zij moesten de hele tijd achter een voedsel aan blijven gaan Maria voor boeren schieten natuurlijk niet echt op om de hele tijd van plaats naar plaats te trekken zijn Ju zij zijn juist gebaad bij een vaste woonplaats en dat gingen zij dus ook steeds meer doen Daarnaast zien we sociale verschillen ontstaan doordat mensen niet meer rondtrekken konen ze steeds meer bezittingen hebben En hierdoor namen de verschillen tussen mensen toe want wie veel heeft ja die staat vaak hoger in aanzien en daardoor ontstond er statusverschillen en sociale ongelijkheid en ook de ongelijkheid tussen man en vrouw die bleef er bleef sprake van een strikte rolverdeling tussen man en vrouw Alhoewel die wel kleiner werd ten opzichte van die samenleving van jagers verzamelaars want mannen en vrouwen werkten vaak samen op het land Ja en ook op cultureel gebied zien we zaken veranderen eh er zijn nog steeds allerlei magische rituelen die te maken kunnen hebben met de dood of met geboorte maar vaak ook te maken hadden met eh het binnenhalen van een goede Oost we zien dat er allerlei godsdiensten beginnen te ontstaan die vaak draaien toch om eh die oogst het binnenhalen van voedsel en dergelijke en daarnaast zien we dat er in zo'n landbouwsamenleving allerlei uitvindingen worden gedaan die het leven een stuk gemakkelijker maken en dan hebben we het niet alleen over heel praktische zaken als goede gereedschappen en dergelijke maar we zien in de landbouwsamenleving ook de eerste kalenders ontstaan en zelfs het eerste schrift dat werd in eerste instantie vooral gedaan om de voorraden en dergelijke bij te houden maar goed we komen hier dus aan het einde van die prehistorie vanaf nu spreken van historie want mensen beginnen hun daden te noteren het schrift is ontstaan het opvallende van de ontwikkeling van de Landbouw is dat het op verschillende plaatsen op de wereld ongeveer gelijktijdig ontstond hier op dit kaartje zie je dat gebeuren er zijn een aantal gebieden in de wereld waar men ongeveer in dezelfde periode aan landbouw begon te doen en dat moet onafhankelijk van elkaar zijn gebeurd Er zijn waarschijnlijk geen contacten geweest tussen bijvoorbeeld de mensen in de Andes die je links op het kaartje Z staan en de mensen in China eh die allebei ongeveer in dezelfde periode zijn landbouw gingen doen ook in die andere gebieden zal net als in de vruchtbare Halve Maan het klimaat heel gunstig zijn geweest voor die jagers en die verzamelaars om zich op één plek te vestigen en te proberen zo meer voedsel uit die ene plek te halen wat verder opvalt aan dit kaartje is dat de landbouw zich langzam rand verspreidt over de rest van de wereld Het is een revolutie en een revolutie gebeurt normaal gesproken heel snel maar dit is dus een heel trage Revolutie En dan zie je ook Het zogenaamde ongelijk tijdige van de geschiedenis terug iets wat dit overzichtje ook mooi illustreert e we zien hier eh wanneer respectievelijk Mesopotamië oftewel de vruchtbare Halve Maan eh Europa en dan Nederland en België in het bijzonder in een bepaalde periode zit en overgaan naar de volgende periode Nou ja dan zie je dus dat men in eh mesopotamie in die vruchtbare Halve Maan al heel snel aan landbouw gaat doen en dus in de nieuwe steent trei terecht komt dat neolithicum maar dat dat in Europa veel langer duurt en dat dat in Nederland en België in het noordwesten van Europa nog weer langer duurt dan bijvoorbeeld in Griekenland maar uiteindelijk verspreid de landbouw zich over een groot deel van de wereld en daarmee werd ook een groot deel van de wereld de landbouwsamenleving in ieder geval het gedeelte waar wij ons voornamelijk op zullen focussen het midden-oosten en Europa